Şəmil SADİQ

      Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

      Uşaqlıq saflığını itirməyən insana böyük insan deyilir

      “Uşaqlıq məntiqin yuxuda olmasıdır”, “Uşaqlıq görməyən insan gələcəkdə pis vətəndaş olacaq”, ”Sevgi görməyən uşaq uşaqlığını yaşaya bilmir. O, müdafiəsiz böyüyə çevrilir”, “Uşaqların nəsihətdən çox yaxşı nümunəyə ehtiyacı var”, “Uşaqlara susmağı öyrədin… Danışmağı özləri də bacararlar”, “Uşaqlar olmasaydı, insanlığı bu qədər sevə bilməzdik”, “Uşaqlarda dəcəllik hissini öldürsəniz, heç vaxt müdrik insan yetişdirə bilməzsiniz”, “Hər uşaq bir tərəfdən dahi və hər dahi bir tərəfdən uşaqdır”, – deyiblər müdiklər. Psixologiya elminin öndə gedən, dünyada ən tanınmış və dəyərli elm adamlarından olan İsveçrə psixoloqu Karl Qustav Yunqun təbirincə desək, uşaq vaxtı özümü çox tənha hiss edirdim. Hələ də elə hiss edirəm, çünki bəzi şeyləri bilirəm və bunları heç bilməyən, ya da bilmək istəməyən insanlara ipucları verməyə çalışıram”.

      Biz, əslində, tənha olmamışıq, ancaq o qədər öz uşaqlıq aləmimizə qapılmışdıq ki, sanki özümüzdən başqa heç nə görmür, heç nə hiss etmirdik. Yüngül dəcəlliyimiz olsa da, nəsihətlərə qulaq asmışıq, böyük-kiçik tanımışıq, yerimizi və həddimizi bilmişik. Belə bir deyim də var ki, uşaqlar valideynlərinə sevgi ilə həyata başlayırlar. Böyüyəndə isə onları mühakimə etməyi üstün tuturlar. Hərdən onları bağışlamırlar da. Biz belə uşaqlardan olmamışıq.

      Nə yeniyetməlik, nə gənclik, nə də yaşımın hazırkı çağının hansısa anı uşaqlıq illərim qədər yaddaqalan olub, yaddaşımda bu qədər dərin iz buraxıb. Digər yaşıdlarım kimi mən də dövrün qayğılarla dolu mühitində böyümüş, boya-başa çatmışam. Amma qayğının nə olduğunu bilmirdik. Bilə də bilməzdik, çünki ətrafımızdakıların hamısı eyni qayğılarla, eyni dərəcədə əhatə olunmuşdu. Rayonumuz, əsasən, yeni salınmış fəhlə şəhərciyindən ibarət idi. Böyük bir konserv zavodu ölkənin dörd yanından gələnlərin əsas iş yeri sayılırdı. Valideynlərim də orada çalışdıqlarından zavodun yaxınlığında işçilərin uşaqları üçün tikilmiş uşaq bağçasına gedib beynəlmiləl mühitdə tərbiyə alırdıq.

      Erkən uşaqlığımla bağlı ən yaddaqalan, hələ də yaddaşımdan silinməyən ən maraqlı hadisə SSRİ rəhbəri Nikita Xruşşovla görüşüm olub… Birinci sinifdə oxuyurduq. Bu ərəfədə şəkillərini yalnız qəzet və jurnallarda gördüyümüz, səsini radio vasitəsi ilə eşitdiyimiz, yaşadığımız böyük, qüdrətli ölkənin rəhbərinin Azərbaycana gəlişi gözlənilirdi. Bütün ölkə ayaqda, “gözdə-qulaqda”, biz də adəti üzrə məktəbdə idik. Səhər saatlarında qalstuklu, şıq geyimli üç rəsmi şəxs sinfə daxil oldu. Uzun müşahidə və məsləhətləşmələrdən sonra diqqət və nəzərləri mənə, bir də sinif yoldaşım olan bir qıza tuşlandı. Hər ikimizi dərsdən azad edərək “Villis” deyilən maşına əyləşdirib dəmiryol vağzalına gətirdilər. Hələ nə baş verdiyini bilmirdik. Görünür, məni ona görə seçmişdilər ki, sinifdə ağ köynək, qara şalvarda olan yeganə oğlan idim. Yəqin ki, qız da eynilə ağ köynək və qara ətək geyindiyindən diqqətlərini cəlb etmişdi. O dövrlər kasıblıq idi, kimin nəyi var, onu da geyinirdi. Anam səliqə-səhmana çox önəm verdiyindən məni məktəbə göndərərkən, adətən, üst-başıma xüsusi diqqət yetirirdi.

      Sən demə, ölkənin “baş rəhbəri” regionlara səfərlər edərkən qabaqcadan planlaşdırılmış müəyyən yerlərdə “ayaq saxlayıb” ölkə zəhmətkeşləri ilə görüşürmüş. Belə bir görüş bizim şimal bölgəsində də nəzərdə tutulubmuş. Nəhayət, yolların təhlükəsizliyini yoxlayan bir qatar keçdikdən sonra dörd vaqondan ibarət digər qatar gəldi. Orta vaqondan bəstəboy, sadə geyimli, gülərüz bir adam xalçalar döşənmiş perrona qədəm qoydu. Bu adam Stalindən sonra 15 respublikadan ibarət Sovetlər Birliyinə rəhbərlik etmiş, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, üç dəfə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı, ayaqqabıları ilə dünyanı hədələyərək bütün dünyaya meydan oxuyan Nikita Sergeyeviç Xruşşov idi. O zamankı ənənəyə əsasən duz-çörəklə qaşılanandan dərhal sonra mən və sinif yoldaşım olan qız gül-çiçək çələngini ona təqdim etdik. Böyük rəhbər üzündə razılıq təbəssümü ilə başımıza sığal çəkdi.

      N.S.Xruşşovla görüşümüz məktəbdə nüfuzumu artırdı. Hamı şansıma sanki qibtə edirdi. Elə həmin günün səhəri sinif yığıncağı keçirib məni “sinifkom” seçdilər və məktəbi bitirənə qədər də bu “post”da qaldım…

      Xatirələr zəngin olmasa, xəyallar solğun olar

      İndi hər dəfə o dövrün həqiqətlərini və ziddiyyətlərini özündə əks etdirən “Böyük dayaq” filminə baxanda istər-istəməz, bir vaxtlar gül dəstəsi təqdim etdiyim N.S.Xruşşov yadıma düşür. Filmdəki Rüstəm kişi ilə Kələntərin dialoqunu əks etdirən epizod isə sanki mənə o dövrün salnaməsini xatırladır:

      – Bəsdir, kolxozu geri çəkdin. O vaxt sən qarğıdalıya “kontur” getdin, indi də məhsuldarlığa mane olursan.

      – Havayı söz danışmayın, yoldaş Kələntər! Kür altında 500 hektar qarğıdalı əkmişik, 500 hektar mərcimək.

      – A kişi, indi mərcimək