1

      Rafaella kyk om haar rond. Baie mense is hier by die militêre begraafplaas van Zonderwater vir die jaarlikse gedenkdiens vir Italiaanse krygsgevangenes. Dit word altyd op die eerste Sondag van November gehou, en dit is snikheet. Sonder haar hoed sou sy sekerlik sonsteek gekry het. Haar wit rok se dun bandjies stel haar reeds sonbruin skouers aan die brandende strale bloot.

      Tweehonderd vier en sestig Italianers is hier dood, so weet sy. Die rye wit kruise getuig daarvan. Vanjaar het haar oupatjie Pietro, wat al sewe en tagtig is en agter wie se rolstoel sy staan, aangedring daarop om weer te kom ná ’n afwesigheid van vyf jaar. Sy wonder met ’n steek in die hart of hy die dood voel naderkom en nou vir oulaas sy broer Giacomo, wat in 1945 hier aan koors dood is, wou kom groet. Oupa Pietro is so verswak dat hy in ’n aftreeoord met ’n kliniek, naby Rafaella se ouerhuis, opgeneem is.

      Daar word al beweeg na die sitplekke, maar haar pa en ma staan en gesels in Italiaans met mense wat sy nie dadelik herken nie. Rafaella kyk of sy hulle kan eien, maar dit is vreemdelinge – ’n middeljarige vrou met ligte hare en ’n langerige man van in die dertig. Die vrou is elegant geklee in ’n sagte poeierblou rok met bypassende skoene en hoed. Die man het die soort elegansie wat Italianers dikwels besit. Lyk asof hy in ’n ligte Armani-linnepak geklee is, een wat nét reg aan hom sit. Hy kom verbasend koel voor, asof hy nie soos die mense om hom die hitte voel nie.

      Hy draai om, en nou kan Rafaella hom van voor beskou. Haar asem slaan iewers vas. Sy kan nie ophou om na hom te staar nie. Dit is eenvoudig die uitsonderlikste man wat sy nog gesien het! ’n Mens sou hom sowaar besonder aantreklik moes noem. Sy vel is soel, sy hare pikswart, sy oë ook. Hy is lank vir ’n Italianer, lenig en breedgeskouer. Die selfbewustheid wat mooi mans maar te dikwels het, ontbreek egter by hom. Sy gesig is ernstig – maar dan is vandag ook ’n somber geleentheid.

      Hy kom agter dat sy staar en draai sy blik op haar. Vinnig kyk sy weg, verleë dat hy haar uitgevang het.

      “Rafaella, kom ontmoet dié mense,” roep haar pa.

      Sy stoot haar oupa se rolstoel nader, te selfbewus om die mooi man in die gesig te kyk. Sy weet hy kyk na haar.

      “Dit is mevrou Louisa en dokter Giulio di Mareneschi,” stel haar pa hulle voor. “Dis ons laatlam, Rafaella, wat ook medies gestudeer het en vanjaar haar gemeenskapsjaar by die Masondo-hospitaal wes van Pretoria voltooi. En hier is my vader, Pietro Continari. Hy kom gedenk sy broer Giacomo, wat hier in die Zonderwater-kamp oorlede is.”

      Rafaella skud eerste die vrou se hand, en toe sy die man se hand vat, omvou dit hare en ’n aanrakingskok vang haar skoon onkant. Sy dwing haar om in sy oë te kyk en te glimlag terwyl sy “aangename kennis” sê. Hy glimlag net effens en sy donker oë bly somber.

      “Ehh … Di Mareneschi is vir my ’n bekende naam,” sê sy. “Is daar nie ’n operasanger met dié van nie?”

      “My seun Luigi is ’n operasanger en sy pa, Francesco di Mareneschi, was ook. Hy is maar twee maande gelede oorlede,” sê Louisa.

      Dadelik begin die Continari’s simpatiseer. Die mense rou, dink Rafaella, dís natuurlik waarom dié jong dokter so ernstig lyk. Heel waarskynlik was hy dus baie geheg aan sy pa. Sy kyk na sy neergeslane oë met die dik, swart wimpers. Hy roer haar. Dit moet medelye wees. Waarom anders voel sy asof sy haar ewewig kwytraak wanneer sy na hom kyk?

      “Dis darem nou ’n verrassing,” sê Rafaella se pa. “U oorlede man is tog legendaries! Een van die beste baritons van ons tyd. Ons is baie lief vir opera en weet natuurlik ook van u seun, die tenoor. Dis mos in ons Italianers se bloed.”

      “My man wou hierheen kom om sy vader, dokter Giulio di Mareneschi senior, te kom gedenk,” sê Louisa. “Hy was een van die krygsgevangene-dokters en is in 1946 dood aan ’n siekte wat hy by ’n pasiënt aangesteek het.” Sy beduie na haar seun. “Giulio is na hom genoem. Ek het gedink ons moet my man kom verteenwoordig. Luigi is egter te besig met repetisies. In Milaan open die operaseisoen van La Scala binnekort. Luigi is vanjaar Rodolfo in La Bohème.”

      “Dis indrukwekkend,” sê Rafaella se pa. “Alle operasangers wat hul sout werd is, droom daarvan om eendag daar te sing.”

      “Mamma, dit lyk my die verrigtinge gaan begin, ons sal moet gaan sit,” sê dokter Giulio di Mareneschi in sy diep stem. “Ons kan later weer gesels. Verskoon ons, asseblief.”

      Hy kyk nie weer na Rafaella nie, maar nadat almal gaan sit het, is sy intens bewus van hom. Sy moet haarself dwing om nie haar kop te draai en hom aan te gaap nie. Wat sal hy van haar dink? Iemand met sy voorkoms en houding is dit seker gewoond dat vroue hom aanstaar. Sy gaan nie ’n gek van haarself maak nie.

      Rafaella wys onderlangs vir haar oupa na die konsul-generaal, die ambassadeur van Italië en die verteenwoordigers van die Italiaanse en Suid-Afrikaanse militêre magte, en vertel wie dit is. Haar oupa is so hardhorend dat sy alles vir hom moet oorvertolk en verduidelik.

      “Wie is daardie offisier, wat sê hy?” wil hy in ’n harde fluisterstem weet toe een van die hooggeplaastes ’n toespraak lewer.

      “Dis ’n generaal, Oupa. Hy praat nou van die bevelvoerder van Zonderwater, Hendrik Prinsloo. Hy sê daar is meer as sestigduisend Italiaanse soldate in Noord- en Oos-Afrika gevange geneem. Hy vertel van die sportfasiliteite en die konserte wat hier gehou is … kolonel Prinsloo het die Bene Merenti van die Vatikaan ontvang, en die Italiaanse Erester … die kamp is mos in 1947 gesluit. Die Italianers is baie goed behandel deur die Suid-Afrikaners, sê hy nou …”

      Daar is ’n gedreun en vliegtuie vlieg in formasie oor die groep mense. “Kyk daar, dis die twee lande se lugmagvliegtuie, Oupa,” beduie Rafaella.

      Daarna word kranse by die grafte gelê. Rafaella-hulle gaan staan voor die graf van krygsgevangene Giacomo Continari (1920 – 1945). Sy hou haar hand op haar oupa se skouer. Dan besef sy dat die Di Mareneschi’s by die graf langs hulle s’n staan. Sy kyk tersluiks na die dokter wat buk en die krans lê voordat hy en sy ma die teken van die kruis maak. Iemand gaan praat met hulle, maar tot Rafaella se verbasing tree Giulio uit die groepie en kom reguit na haar aangestap.

      Sy staal haar behoorlik, dwing haar om die man kalm aan te kyk. Sy hare blink in die fel sonlig. Sy verwonder haar weer dat hy dit regkry om, ten spyte van die hitte, koel te lyk in sy pak.

      “Jy is dus ook ’n geneesheer, dokter Continari,” sê Giulio, wat tot haar verbasing met haar Engels praat en dit vlot doen, hoewel hy ’n singerige aksent het. Sy wonder of hy dink haar Italiaans is swak en daarom oorslaan na die taal waarin hy glo sy gemakliker is.

      “Ja, maar ek is eintlik pas gekwalifiseer. Jy praat goed Engels.”

      “Dankie, maar dit is omdat my ma Engels is, ’n nooi Hammond. Jou pa is professor in geskiedenis aan die Universiteit van Pretoria, verneem ek. Het jy aan dieselfde universiteit gestudeer?”

      “Ja, dokter Di Mareneschi.”

      “En wat gaan jy doen wanneer jy klaar is met jou gemeenskapsjaar? Beoog jy ’n privaat praktyk?”

      Sy glimlag. “O nee, so voortvarend sal ek nie nou al wees nie. Ek dink ek moet eers by ’n hospitaal of kliniek werk totdat ek voel ek het genoeg ondervinding. Dalk wil ek later in iets spesialiseer, maar ek kan nog nie besluit wat nie. Pediatrie, miskien.”

      Daar is ’n kort stilte en omdat sy bang is hy loop, praat sy gou-gou weer.

      “Waar het jý gestudeer?”

      “Aan die Università degli Studi di Firenze, Facoltà di Medicina e Chirurgia, dit wil sê in Florence, by die fakulteit geneeskunde en chirurgie. Nou het ek ’n privaat praktyk as geneesheer in Cortona. Was jy al in Italië?”

      “O ja, verskeie kere, by my pa se familie in Pisa en natuurlik ook in Milaan, Rome, Venesië en Florence. Ek het ook al deur die heuweldorpe getoer, San Gimignano en Cortona ook, voordat ek met my studies begin het. Maar ek wil graag weer gaan. Ons vorige toere het maar haastig deur die plekke gegaan. Daar was nooit tyd vir ’n uitgerekte vakansie nie.”

      Hy