1. die Groot Gariep

      toe was die pole nie ys nie –

      die see ’n stadig sirkulerende werweling van loue

      water rondom Gondwana

      – tot met die skeuring

      die kontinent wikkel haarself saggies los

      van ander

      en sien hoe’t wegdryf as horisonne

      dis die geboorte van die Groot Rivier

      die Oer-Oranje

      ‘ons noem hom nie Gariep nie,’ sê oom Jakobus de Wet

      ‘ons noem hom die Oranje

      maar ientlik vir ons is hy: Die Rivier’

      los van ander skiet suider-Afrika die lug in

      bibberend van losse vryheid

      mere en seë dreineer die opgetilte landskap langs

      afgeplat weggevreet

      die oerrivier stroomroof deur trôe

      gletsergleuwe lemme van kwartsiet

      die rivier tel spoed op skuim verby Gloriegat se knakpunt

      en roei uiteindelik met sliksagte fluweelafsettings

      op die oewers af see toe

      ‘die eentlike reddende ding is die mis,’

      beweer Dawid Links

      ‘dis hy wat ons as Namas: Huries noem

      hy stoot uit die koue trogte van die Benguela

      aan wal gewaai deur wind, en begint veldoor sleep hientoe

      die koppe onderskep dit

      so jy weet: bossies, klippe – ammil drink dou

      maar te veel Huries maakie veld blou

      daarom verkies ons landsweer – so vir die vlotter natmaakslag’

      Dwyka-ys is ’n naam in my taal

      en graniet van die Vioolsdrifsuite!

      die slang

      (sjuut! moet sy naam nie noem nie

      hy figure fyn uit wie’t jy is)

      en as hy jou eers gehou en gehad het

      kom jy nimmernooit los

      moet jy terug

      dieselle tyd, dieselle plek, elke jaar dring jy water toe terug

      bak staan of bo leef

      trug sal jy trug

      soos die ander vrou

      bak sy brood

      sit sy kerk

      as sy hom hoor fluit

      staan sy op ’n loop

      slaap-loop sy rivier toe

      ’n verskriklike krag is dit as die slang jou vat

      soos dwing soos droom

      daarna onthou jy niks

      net die diamant op die voorkop

      en dat hy snags uitkom om te wei

      party sê hy krul in die Wondergat

      waarvan niemand nog die bodem gekry het nie

      (dis nou behalwe die man van Kubus

      wat afgegaan en nog dieper afgegaan het

      toe’t opkom was sy hare spierewit

      en sy stem weg

      tot sy dood weet niemand wat hy’t sien nie)

      2. narratief van ou nomadiese trekpatrone

      in die winter trek Paulshoek se mense na Moedverloor, Boggel, Goeiemanskuil, Slootjies, Damme, Een Wilger en Kuile. Rooifontein se mense maak staning by Matjiesgoedkloof, Kammassies, Dikkopskraal en Draai. Vanaf Klein Nourivier lê die trekpad deur Besitwater, Khiribes, Bobbejaanshoek, Hosabes en Rooihoog. Afhangende van die reën trek Spoegrivier om die beurt na Skêrberg, Koringhoog en Patrysvlei. Klipfontein trek na Nuwekloof, Vaaldraai, Gowwermentsputs. Tweerivier na Golfkraal en Haasrivier. Oom Jakobus trek van Ochta na Pokkiespram en later na Oena. Links lê Ploegberg en Grootderm; regs Windwaai en Kabies.

      This pattern was completely overturned by the establishment of economic [identifiable] units.

      Lala Steyn & Henry Krohne: Land Use in Namaqualand

      3. narratief buite die park

      Susara Domroch van Kubus

      ‘nee Oupa Mandela vir hom stem ek

      hoekom is om Nama te wees vandag om iets te wees?

      omdat ons nou ons eie woord is

      onder die ou regerings was ons hulle woord

      oor jarre is ons uitgedryf na die bar plekke

      Kleurling Reserves

      ons was niks

      maar vandag is ons iets

      en dis hy, daai Ouman Mandela, dis hy

      nee Mandela-goed het my stem gekry’

      Kubus se kerk staan wit teen die kwartsietlug

      en stoot stem teen die rante uit

      ‘o God blaas en bloei u liefde oor ons,’

      sê oom Adam

      hand op die hart sing die gemeente

      ‘ja Jessus is ’n rots

      in ’n dorr-stigge land

      ’n dorr-stigge land

      ’n dorr-stigge land’

      ‘U is soos wasem vir my