Маршо йа Iожалла. Нохчийн Республика Ичкерин истори. I-ра том. Бенедетти Франческо
Читать онлайн книгу.
Германин баьччас Гитлера ша дIахьедира, нагахь санна Соьлжа-ГIалин мехкдаьтта шен кара ца дагIахь, цу тIамехь шена ша эшна хетар ву аьлла.
Соьлжа-ГIала цу шерашкахь шуьйра йевзаш йара немцойн зорбанехь.
Советски Союзан бакъ долу герз хилира Соьлжа-ГIалин мехкдаьттанах, хIунда аьлча хIаваэхула а, лаьттахула а дIасалелаш мел йолу тIеман техника Соьлжа-ГIаларан мехкдаьттанна тIехь болх беш йара.
Немцойн эскар Нохч-ГIалгIайчоьнан генарчу малхбузера Малгобек гIала кхечира. Исраиловс къоме кхайкхам бира, тIебогIу мостагIий, комаьрша тIеэца аьлла, нагахь санна цара Кавказан къаьмнийн маршо къобалйийр йелахь.
Шайн рогIехь немцойшна лаьара гIаттамхойн гIо лаца, советан Iедалан къиссам мелла а лагIбархьама
[10].Шамиль цIе йолу операци 1942-чу шеран хьаттан баттахь дуьйна, товбецан бутт кхаччалц кхочуш еш яра, цуьнан коьрта Iалашо яра диверсантийн тобанаш фронтел дехьа кхисса, ЦIечу эскара ша Нохчийчуьра арадолуш хилахь леррина хIаллак йийр йолу мехкдаьттанан инфраструктура ларъян Iалашонца.
1942-чу шеран аьхка 57 стагах лаьтта пхи тоба парашюташца хIаваэхула фронтал дехьа кхоьссинера. Царех цхьаберш Исраиловн гIаттамхошца юкъаметтигаш нисъян буьйлабелира, ткъа кхин болчара мехкдаьтта доккху заводаш дIалецира.
Исраиловн обаргашца зIене бевллера немцой, иза а реза волчух тера дара керлачу окупанташца уьйр латто, Советски Союзана дуьхьал цара бечу тIамехь шен нахаца царна кхачо а йеш, нагахь санна цара цуьнан къомана маршо лур йелахь.
Амма фашисташна дуьхьал нохчаша латточу къиссамца дустича, Исраиловс лелош дерг бух болуш хIума дацара. Шеко йоцуш, Исраиловх а, цо арабаьккхинчу некъах а кхета мегар ду – цунна а, цуьнан накъосташна а шайн дайшна санна лаьара нохчийн латта мостагIех маьрша даккха, амма хIете а билгалдаккха деза, нохчаша ца ийцира фашисташкара маршо.
Тайп-тайпана исторически хаамашца, Нохч-ГIалгIайчуьра 50 эзар стаг тIеман фронтехь хилла. ШолгIачу дуьненан тIеман исторехь цкъа а гина дац нохчийн йа, гIалгIайн бIаьхо йамарт хилла, ткъа царна луларчу республикин векалша гойтуш дерг-м кхин сурт дара. «Бергман» (немцойн маттера гочдича «ламанхо») цIе а йолуш Вермахтан Къилбаседа Кавказан легион кхоьллинера.
Цу легионехь немцойн агIонехь шайн тIеман декхара дIакхоьхьуш бара гуьржий а, гIебартой а, хIирий а, суьйлий а.
Билгалдаккха деза Дагестанан векалша башха къеггина гайтина шаьш Вермахтана муьтIахь хилар. Немцой дагахь бара Кавказехь шайн эмиссар жIайхо Сайднуров Сайд-Мохьмад хIотто. Немцойша цунна йеолха керла цIе йара – Губе Осман.
Немцойн десантаца цхьаьна иза воссийнера Нохч-ГIалгIайн лаьмнашка, меттигера бахархойн ойла хуьйцуш, уьш немцошкахьа баха, амма Вермахтан аьтто ца белира и Iалашо кхочуш йан, хIунда аьлча тобанна Нохч-ГIалгIайн лаьмнашкахь кIело йира, ткъа Осман Губенна Соьлжа-ГIалин майданехь тоьпаш туьйхира.
Советан Iедал шайца мел къиза хиллехь а, нохчаша шайн ницкъ кхочург дира Даймехкан Сийлахь Боккхачу тIамехь Советски Союзе толам баккхийта.
Вай