Odisseya. Гомер
Читать онлайн книгу.
DA”dan “ODİSSEYA”ya
Homerin “İliada” və “Odisseya” poemalarının yaradılma tarixi təxminən e.ə. VII–VI əsrlərə aid olunur. Amma hər iki poemada daha erkən dövrlərdə baş verən tarixi hadisələrdən bəhs edilir. Homerin kor olduğunu və onun dövründə yazının hələ olmadığını nəzərə alaraq alimlər bu poemaların dildən-dilə keçdiyini və yalnız e.ə. VI əsrdə Afina tiranı1 Pisistratın əmri ilə yazıya alındığını söyləyirlər.
Troya şəhərinin mühasirəsindən, troyalılarla axeylilər arasında gedən müharibədən bəhs edən “İliada” mirmidonların hökmdarı Axillesin təkbətək döyüşdə Hektoru öldürməsi və onun nəşini atası Priama qaytarması ilə bitir. Müharibənin necə bitməsi oxucu üçün qaranlıq qalır. Lakin antik yunan şairləri tərəfindən yaradılmış digər mənbələrdən bu haqda məlumat əldə etmək mümkündür.
Axilles Hektorun nəşini atası Priama qaytardıqdan sonra axeylilər yenidən müharibəni davam etdirirlər. Troyalılara isə yeni müttəfiqləri kömək edir. Onların arasında amazonlar2 da var idi. Döyüş zamanı Axilles amazonların başçısını, eləcə də Troyanın digər müttəfiqi olan həbəş hökmdarı Memnonu qətlə yetirir. Amma özü də canını ölümdən qurtara bilmir. Anası Fetidanın Axillesə dedikləri doğru çıxır və o həlak olur. Əslində, Axillesi öldürmək mümkün deyildi, çünki hələ körpə ikən anası onu dabanından tutub Stiks çayının sularına salırdı ki, Axillesin bədəni ilahlarınkı kimi möhkəm olsun. Lakin Axillesin bədəninin sehrli sulara dəyməyən bir hissəsi var idi ki, o da onun dabanı idi. İlahlar bunu bilirdilər. Ona görə də troyalıların tərəfində olan günəş ilahı Apollon döyüş vaxtı yayını çəkən Parisin oxunu düz Axillesin dabanına yönəldir. Yeganə zəif yerindən yaralanan Axilles elə həmin andaca ölür. Onun nəşi üstündə gedən döyüş “Odisseya”nın iyirmi dördüncü nəğməsində təsvir olunub. Çətin vəziyyətə düşən axeyli ordusu çıxış yolu axtarır və Odisseylə Diomed digər yunan şəhərlərinə cəsur qəhrəmanlar axtarmağa yollanırlar. Onlar Lemnos adasından cəsur Filokteti və Skiros adasından Axillesin oğlu Neoptolemi Troyaya gətirirlər. Məhz Filoktetin oxundan Troya müharibəsinin səbəbkarı Paris həlak olur. Odisseyin başçılığı ilə axeyli ustalar nəhəng taxta at düzəldirlər və həmin atın içində doqquz məşhur axeyli sərkərdə gizlənir. Onların arasında Menelay, Odissey, Diomed və Neoptolem də vardı. Axeyli ordusu gəmilərə minərək Troya torpaqlarını tərk etdiyini troyalılara nümayiş etdirir, hətta sahildə olan düşərgəni də yandırıb müharibədən əl çəkdiyini göstərir. Əslində isə onlar yaxınlıqda yerləşən adaların yanında lövbər salırlar. Axeylilərdən yalnız bir neçəsi sahildə qalıb Troya hökmdarı Priamın yanına yollanır və ona barışıq əlaməti olaraq nəhəng at gətirdiklərini söyləyir. Priamın baxıcı qızı Kassandra bunun hiylə olduğunu atasına desə də, onu dinləyən olmur. At şəhər meydanına aparılır və orada qalır. Gecə düşüncə isə atın içindəki döyüşçülər oradan çıxıb şəhərin darvazalarını açırlar. Beləliklə, geri dönmüş axeyli ordusu içəri daxil ola bilir. Bundan sonra yatmış troyalı kişilərin qırğını başlanır. Troyanın bütün kişiləri qətlə yetirilir, təkcə Afroditanın oğlu Eney öz silahdaşları ilə birlikdə qaçıb canını qurtara bilir. Qadınların hamısı əsir alınır. Menelay isə əvvəlcə Yelenanı öldürəcəyini desə də, onu görəndə gözəlliyi qarşısında aciz qalıb arvadını bağışlayır.
Axeyli sərkərdə Ayaks Oiley Priamın qızı Kassandranı Afina məbədində zorladığına görə vətənə dönən axeylilərin gəmiləri ilahə Afinanın qəzəbinə tuş gəlir. Afina dənizdə qasırğa qoparır və gəmilərin çoxu sıldırım qayalara dəyərək parça-parça olur.
Birinci nəğmə
Troya müharibəsində iştirak etmiş silahdaşları artıq öz vətənlərinə dönsələr də, Odissey nimfa-kraliça Kalipso tərəfindən saxlanılırdı. Odisseyin vəziyyəti ilahları narahat edirdi, təkcə dəniz ilahı Poseydon onun vətəninə dönməsini istəmirdi.
Bir gün Poseydon həbəşlərin uzaq ölkəsində onların qurbanlarını qəbul edərkən bütün ilahlar Olimpdə toplaşıb söhbətə başladılar. Zevs dedi:
– Qəribədir ki, insanlar başlarına gələn hər şeyə görə biz ilahları günahlandırırlar! Deyirlər ki, pislik bizdən gəlir, halbuki özləri taleyin hökmünə qarşı ağılsızcasına çıxıb ölümə tuş gəlirlər. Egist3 də eləcə. Bəyəm o da taleyin hökmünə qarşı çıxaraq Aqamemnonun arvadı ilə əlaqəyə girmədi? Sonra da vətəninə dönən Aqamemnonu öldürmədi? Ancaq biz əvvəldən Hermesi onun yanına yollayıb hökmdarı öldürməməyi və arvadı ilə evlənməməyi məsləhət görmüşdük. Xəbərdar etmişdik ki, Aqamemnonun oğlu Orest böyüyüb atasının intiqamını alacaq. Lakin o bizi dinləmədi. Əvəzini də ödədi.
Afina bu an atasına müraciət etdi:
– Sən doğru deyirsən! Bu cür hərəkət edən hər kəs ölümə layiqdir! Ancaq mənim ürəyim bu an doğma diyarından uzaqda qalmış Odissey üçün ağrıyır. Kalipso onu əsarətdə saxlayır, şirin dili ilə onu ələ almağa və keçmişini unutdurmağa çalışır. Odissey isə yalnız ölüm barədə düşünür. Yəni sənin şərəfinə qurbanlar kəsən Odisseyin taleyi səni narahat etmir?
Zevs qaşlarını çataraq qızına cavab verdi:
– Heç öz dediklərinin fərqinə varırsan? Mən Odisseyi necə unuda bilərəm?! O, insanların arasında öz ağlı və şücaəti ilə seçilən bir ərəndir. Lakin Poseydonun ona qəzəbi tutub. Çünki Odissey onun oğlunun – siklopların4 arasında ən güclüsü olan Polifemin yeganə gözünü çıxarıb. İndi də Poseydon ona doğma diyarına getməyə imkan vermir. Gəlin biz Odisseyə necə kömək edəcəyimizi düşünək.
Afina atasına bir təklif verdi:
– Əgər sən və ilahlar Odisseyin doğma diyarına dönməsinə razısınızsa, onda qoy Hermes Kalipsonun yanına gedib bizim qərarımızı ona çatdırsın. Mən isə İtakaya – Odisseyin oğlunun yanına gedim, ona ürək-dirək verim. O da müdrik axeyliləri başına yığsın və Odissey dönmədiyi üçün onun arvadı Penelopaya elçi düşmüş adaxlıları qovmaq üçün kömək istəsin.
Bunları deyib Afina Odisseyin vətəni İtakaya yollandı. O, Tafos hökmdarı Mentin surətini alaraq Odisseyin evinə daxil oldu və qapının ağzında dayanaraq öküz və inək dəriləri üstündə oturub şərab içən adaxlılara tamaşa etməyə başladı. Qonağın gəlişini ilk olaraq Telemah – Odisseyin oğlu gördü. O, adaxlıların yanında qəm-qüssə içində əyləşib atasının geri dönəcəyi günü xəyal edirdi. Qonaq onu fikirlərindən ayırdı. Telemah qapıya tərəf tələsib onu evə dəvət etdi və içəri otaqlardan birində süfrə arxasına əyləşdirdi. Qulluqçular xörəklər gətirib Afinanın önünə düzdülər.
Elə bu vaxt adaxlılar onların oturduqları otağa səs-küylə daxil olub rəqs edəcəklərini bəyan elədilər. Telemah isə qonağına sarı əyilib heç kəs eşitməsin deyə pıçıldadı:
– Əziz qonaq, sənə bir söz desəm, qəzəblənməzsən ki? Bax bunların ağlında ancaq kifara5 və rəqsdir. Əlbəttə, onlara nə var ki?! Başqasının var-dövlətini xərcləmək asandır. Atamın sümüklərini isə, bəlkə də, haradasa yağış isladır. O, buraya gəlsəydi, bunların hamısı var-dövlətdənsə iti ayaqlara sahib olmağı arzu edərdi. Bəs sən kimsən, haralısan? Buraya ilk dəfə gəlirsən, yoxsa əvvəllər atamın qonağı olmusan?
Afina dedi:
– Adım Mentdir, Tafos hökmdarıyam, buraya öz gəmimlə gəlmişəm, biz Odisseylə çoxdanın dostuyuq. İstəyirsən baban Laertdən də soruş. Mənə demişdilər ki, sənin atan artıq evinə dönüb, amma belə başa düşürəm ki, ilahlar onun dönməsinə mane olurlar. Lakin Odissey həlak olmayıb. O, sonsuz dənizin adalarından birində vəhşi insanlar tərəfindən saxlanılır və nə qədər buraya gəlməyə çalışsa da, buna müvəffəq ola bilmir. Mən baxıcı olmasam da, ilahların niyyətindən xəbərdaram. Odisseyin hiylə işlətməkdə təcrübəsi var. Bu dəfə də vətəninə dönməyin yolunu tapacaq. Sənsə Odisseyə çox bənzəyirsən, onunmu oğlusan?
Telemah
Siklop – qədim yunan mifologiyasında təkgözlü div; ehtimal olunur ki, Homer bu obrazı oğuz mifologiyasındakı Təpəgöz obrazından götürüb.