MÜƏLLİFİN ÖN SÖZÜ

      Bu kitab ac qaldığım zamanlarda yaranıb. İndi izah edərəm. 1996-cı ildə Kanadada mənim ikinci romanım işıq üzü gördü. Kitab çox da uğurlu alınmadı. Tənqidçilər onu ya soyuq qarşıladılar, ya da elə təriflədilər ki, tərifləməsələr ondan yaxşıydı. Beləliklə əsərim oxucuların diqqətindən yayındı. Nə qədər dəridən-qabıqdan çıxdım, özümü gah təlxək, gah hava gimnastı halına saldım, xeyri olmadı, oxucular onu görməzdən gəldilər. Bir sözlə tam məğlubiyyətə düçar oldum. Başqa kitablar mağazanın rəflərində sıra ilə düzülüb, oyundan əvvəlki beysbolçuları, futbolçuları xatırladarkən, mənim kitabım heç kimin komandaya götürmək istəmədiyi uğursuz oyunçular kimi bir küncdə qalmışdı. Beləliklə kitab yoxluğa doğru addımlamağa başladı. Səssiz və tez.

      Buna elə də yanmadım. Artıq başqa mövzu, 1939-cu ilin Portuqaliyası haqqında yazmağa başlayırdım. Məndə çatışmayan yeganə şey isə rahatlıq idi. Əvəzində hardansa əlimə pullar gəlirdi.

      Beləliklə mən Bombeyə uçdum. Amma bu Hindistana getmək, heç olmasa qısa müddətlik orda yaşamaq, sakitləşmək elə də pis fikir deyildi, hətta boş ciblə də orada yaşamaq, ürəyin necə istəyir vaxt keçirmək mümkündür. Həm də ki, 1939-cu ilin Portuqaliyası haqqında olan roman elə həmin dövr Portuqaliyası ilə əlaqədar olmaya da bilərdi.

      Hindistanda əvvəllər də olmuşam, şimal bölgələrində beş ay yaşamışam. İlk dəfə Hindistanda olanda tamamilə hazırlıqsız getmişdim.Əslində tək hazırlığım Hindistanı ovcunun içi kimi tanıyan bir dostumla söhbətim olmuşdum. O demişdi ki, “Hindistanda çox gülməli bir ingiliscə ləhcəsində danışırlar, “atmaq” kimi kəlmələrdən xoşları gəlir”. Mindiyim təyyarə Dehliyə enərkən, dostumun sözlərini xatırladım, yəni “atmaq” sözünü. Bu Hindistanın, rəngli, gurultulu, çılğın dünyasına yeganə hazırlığım idi. Bu sözü fürsət olduqca istifadə etdim və çox da köməyimə gəldi. Dəmir yolu stansiyasında bir məmura -“Biletin belə baha olduğunu bilməzdəm, mənə atmırsınız ki?” – dedim. O da gülümsəyib: “Xeyr cənab! Bizdə atmaq olmur, Sizə ən doğru qiyməti deyirəm” – dedi.

      Bu dəfə, Hindistana ikinci gedişimdə məni nələrin gözlədiyini və nə istədiyimi yaxşı bilirdim. Bir dağ evinə gedib romanımı yazacaqdım.Özümü bir kənd evinin artırmasında, bir stolun arxasında, havaya qalxan çay buxarının və ətrafa dağılmış vərəqlərin arasında təsəvvür edirdim. Şehli yaşıl təpələr ayaqlarımın altına səriləcək, şıltaq meymunların çığırtıları qulaqlarıma dolacaqdı. Hava soyuyan zamanlarda, səhər və axşamın ayazında əynimdə yüngül bir gödəkcə, gün boyunca isə qısa qollu paltarlar geyəcəkdim. Beləliklə qələmim əlimdə oturub Portuqaliya ilə bağlı fantaziyalarımı həqiqət şəklində ortaya çıxaracaqdım. Əsər yazmağın məqsədi də bu deyilmi, öz həqiqətini yaratmaq? Gerçəkliyi təqdim etmək üçün çalışmaq? Portuqaliyaya getməyə nə gərək vardı ki?

      Qaldığım mehmanxananı işlədən xanım, ingilisləri qovmaq üçün apardıqları mübarizədən danışacaqdı. Sabahısı günə nələr bişirəcəyi ilə bağlı ona istəklərimi bildirəcəkdim. Gündəlik yazı işimi bitirdikdən sonra çay əkilmiş dərə-təpəli ərazilərdə gəzintiyə çıxacaqdım.

      Təəssüf ki, birdən-birə roman öskürməyə başladı, titrədi və öldü. Bu hadisə Bombeyin yaxınlığında meymunların az yaşadığı və heç çay tarlası olmayan Materan adlı bir yerdə baş verdi. Bu adətən yazıçılığa həssas yanaşanların başlarına gələn bir fəlakətdir. Təsəvvür edin ki, sizin mövzunuz yaxşıdır, cümlələrimiz də həmçinin. Qəhramanlarımız elə gerçəkdirlər ki, şəxsiyyət vəsiqəsinə ehtiyac duyurlar. Onlar üçün bütün detalları ilə planlaşdırdığınız mövzu sadə və diqqət çəkicidir. Təhkiyə daha da inandırıcı olsun deyə araşdırmalar aparılmış, tarixi, ictimai, iqlimlə, yemək hazırlamaqla bağlı faktlar gətirilmiş, dialoqlar axıcı qurulmuş, əsərin həyəcanı yerindədir. Təfərrüatlar, ziddiyyətlər, düyün nöqtələri hamısı yerli yerindədir. Həqiqətən də bu həyat hekayətinin qüsursuz olmaqdan başqa bir şansı yoxdur. Amma hamısını bir yerə toplayanda böyük bir heçlik alınır. Vəd edilən aydın və parlaq sözlərin əvəzində, elə an gəlir ki, beyninizin bir tərəfində daim pıçıldayan bir səs sizə çılpaq və qorxunc bir həqiqətdən danışır: heç nəyin xeyri yoxdur, çox yerli-yataqlı bəhs etsən də, tarix və yeməkləri əlavə etsən də yenə də xeyri yoxdur. Əsərin duyğusal baxımdan ölüdür, bütün problem buradadır. Bunu kəşf etmək insanı məhv edir, inanın mənə. İnsan əzab dolu bir boşluğa, bir aclığa sürüklənir.

      Uğursuz romanımın qaralamasını Materandan poçtla yolladım.Onu Sibirdə olan xəyali bir ünvana, geri qaytarılmaq üçün isə Bolivyadakı başqa bir xəyali ünvana göndərdim. Poçt işçisi zərfi möhürləyib çeşidləmə qutusuna atdıqdan sonra, üzümü turşudub oturdum, tamam həvəsdən düşdüm. “Bundan belə nə yazacam, Tosltoymu olacam? Bundan sonrakı həyatın içində nə kimi parlaq düşüncə var?” – deyə özümdən soruşdum.

      Hələ bir az da pulum qalmışdı və özümü narahat hiss edirdim. Ayağa qalxıb Hindistanın cənubunu kəşf etmək üçün poçtdan çıxdım.

      Peşəmi soruşanlara “həkiməm” demək istərdim, çünki həkimlər gündəlik sehr və möcüzə törədənlər kimi tanınır. Amma bu bəxt ki, məndə var, tezliklə bir avtobus qəzasına düşüb, bütün baxışların mənə dikildiyini görüb, onlara “mən hüquq elmləri doktoruyam” deyərək vəziyyətdən çıxmalı olacağam. Bunun ardınca onlar başlarına gələn bu bədbəxt hadisəyə görə məndən hökümətə qarşı iddia qaldırmağımı istəyəcəklərinə əminəm və mən bu halda “fəlsəfə elmləri doktoruyam” deyib vəziyyətdən çıxmalı olacağam. Bu dəfə də ah-nalə içərisində, qanlı bir faciənin içinə düşmüş insanlar mənə üz tutanda Kyerkeqorla elə də çox maraqlanmadığımı etiraf etmək məcburiyyətində qalacağam. Beləliklə səmimiliklə, alçaldıcı həqiqətə sadiq qaldım.

      Yol boyu, tez-tez insanlardan bu cümlələri eşidirdim: “Yazıçımı? Doğrudanmı? Sizə gərəkli olacaq bir hekayəm var,” cavabını alırdım. Əksər hekayətlər lətifəyə oxşayırdı, qısaca danışılan, qısa ömürlü hekayələr idi.

      Beləliklə mən Mədrəsin cənubundakı muxtar vilayət olan Tamil Nadu (başqa adı Tamiland olan bu ərazi Hindistanın cənubunda bir şatatdır – tərc.) sahillərində yerləşən Podşineriyə gəlib çıxdım. Buranı əhalinin sayı və ərazisinə görə Hindistandan uzaqdakı bir yerlə müqayisə etsək, Kanadanın içərilərində böyük bir torpaq parçası olan Şahzadə Edvard adası ilə müqayisə etmək olar, amma tarix onu gözdən salmışdı. Çünki bir zamanlar Podşineri istismarçı fransızların yaratdığı Fransız Hindistanının paytaxtı idi. Vaxtilə fransızlar ingilislərlə rəqabətə girmək istəyiblər amma edə bildikləri tək şey, bir neçə liman şəhərini ələ keçirmək olub. Təqribən üç yüz il boyunca bu şəhərlərə bağlı qalıblar. 1954-cü ildə fransızlar bir-birindən gözəl ağ rəngli binaları, bir-biriylə kəsişən geniş küçələri, rue de la Marine və Saint-Louis kimi küçə adları və polislərin geyindiyi papaqları ilə birlikdə Podşinerini tərk etməli olublar.

      Bir dəfə Neru küçəsindəki “Hind Qəhvəxansı”nda oturmuşdum. Qəhvəxana yaşıl divarları və hündür tavanı olan bir otaq idi. İsti və nəmli havanı hərəkətə gətirmək üçün yuxarıya pərlər asılmışdı. Zal bir-birləri ilə paralel qoyulmuş dördbucaqlı masalar və onları tamamlayan dörd stulla ağzına kimi dolu idi. Harda boş yer tapsan oturub başqaları ilə eyni stolu bölüşürsən. Qəhvə ləzzətliydi və onun yanında fransız şirniyyatları da verirdilər. Söhbət mövzusu tapmaq çox asan idi. Hətta, ağappaq saçları olan, çevik, müdrik baxışlı bir qoca mənimlə danışmağa çoxdan başlamışdı artıq. Ona Kanadanın necə soyuq olduğundan, fransızcanın əslində ölkənin bir neçə bölgəsində istifadə edildiyindən və Hindistanı sevdiyimdən, və s. danışdım. Bu, dostcanlı, hər şeyə maraq göstərən hindlilərlə belində çantası ilə gəzən əcnəbi arasında keçən tipik söhbətlərdən oldu. O, gördüyüm işlərlə bağlı danışdıqlarımı gözlərini geniş açaraq və başını aşağı sallayaraq dinlədi. Artıq getmək vaxtıydı. Əlimi qaldırıb hesabı istəmək üçün ofisianta işarə etdim.

      Elə o məqamda qoca dilləndi:

      -Sizi tanrıya