---

Скачать книгу

---

yanına gitmiştir. Tuğrul ona iltifat ederek gönlünü ferah tutmasını söylemiştir. Börte’yi kurtarmak için elinden geleni yapacağının teminatını vermiştir. Ayrıca Temüçin’in on bir yaşından beri tanıdığı andası Cadaran58 boyundan Camuha’yı da desteğe çağırmışlardır. Bu sırada Tuğrul Han’ın kardeşi Caka Gambu’da59 onlara katılmıştır. Bu sayede toplamış oldukları ordu ile birlikte Merkit yurdunu basarak Börte’yi kurtarmayı başarmışlardır. Merkit boyunu da büyük bir yenilgiye uğratarak yurtlarını yağmalamışlardır.60 Bu savaş Temüçin’in gençlik yıllarında bozkır boyları ile girişmiş olduğu ilk mücadele ve onun bozkırda yükselişini sağlayan dönüm noktalarından biri olarak görülebilir.

      Reşîduddîn Fazlullah, Börte’nin kaçırılması ve kurtarılması olayından yukarıda verdiğimiz Gizli Tarihçe rivayetinden biraz farklı bahsetmektedir. Esere göre, Merkit beyleri Temüçin’in efradının genişlemesinden çekinerek bir an önce durdurmak için harekete geçmişlerdir. Onun hanesini yağmalayarak eşi Börte’yi yakalamışlardır. Bu sırada Börte hamiledir. Kereyit hanı Tuğrul ile Merkit beyleri dost oldukları için Börte’yi onun yanına yollamışlardır. Tuğrul Han, Temüçin’in babası Yesügey ile dost olduğu için Börte’yi de gelini gibi görmüştür. Bu nedenle namusuna halel getirecek herhangi bir davranışta bulunmadılar. Temüçin, Börte’nin orada olduğunu duyunca derhal bir elçi göndererek eşini istedi. Tuğrul Han gelen elçiye ihtiram göstererek onunla birlikte Börte’yi hemen yola çıkararak Temüçin’e yolladı. Ama Börte daha yolda iken doğum sancıları tuttu ve oğlu Çuci’yi dünyaya getirdi.61

      Merkit boyu ile verilen mücadele sonrası, müttefikler arasında ganimet bölüşümü yapılınca Tuğrul Han onlardan ayrılmıştır. Ancak Camuha ve Temüçin yanında bulunan boylarla Korkonak Cubur denilen bölgeye gelerek birlikte yurtlarını kurmuşlardır. Temüçin ile Camuha’nın bu birlikteliği bir buçuk yıl boyunca devam etmiştir. Birlikte planladıkları bir göç esnasında Camuha, “Temüçin anda, dağa yanaşılıp konulur, yılkıcılarımıza yurt olur. Doğru mu? Nehre yanaşılıp konulur, koyun kuzucularımıza otlak yurt olur. Sakıncası yok değil mi?” demiştir. Temüçin, Camuha’nın ne demek istediğini anlamamış ve doğruca annesi Ögelün’ün yanına gitmiştir. Ona, Camuha’nın sözlerini söyleyerek, ne demek istediğini sormuştur. Bu sırada söylenenleri duyan Börte, Camuha’nın artık onlardan ayrılmak istediğini kendisine ayrı bir yurt tutmak niyetinde olduğunu ifade ettiğini söylemiştir. Bunun üzerine Temüçin ve onun yanında olmak isteyen boylar bir gece konmayarak yollarına devam etmiş ve Camuha’dan ayrılmışlardır. Temüçin’in ayrıldığını gören birçok boy ona katılmak için peşinden gelmiştir. Sonrasında da bir toy düzenleyerek Temüçin’i kendilerine han seçmişlerdir62. Böylelikle Temüçin, Börte’nin yorumuna riayet ederek başlattığı yolculuğun sonucunda kendisini bozkırın mühim şahsiyetlerinden biri olarak bulmuştur.

      1206 yılı sonrasında Temüçin tüm Moğolistan’ı bir bayrak altında toplayıp Cengiz Han olarak anılmaya başlamıştır. Bu dönemde Börte Üçin de Cengiz Han’ın en muteber hatunu olarak devlet işlerinde yerini almıştır. Cengiz Han’ın hem şahsi hem de resmi işlerini yürütmekle görevli has binliğinden bazı yüzlükler böylece Börte’nin yönetimine verilmiştir.63 Bu sırada Temüçin’in, Cengiz Han olarak isimlendirilmesini sağlayan Mönglig’in oğlu kam Kökökçü (Teb Tenger) bazı boyları kendi yanına çekerek devlet içerisinde gücünü artırmaya başlamıştır. Ayrıca Cengiz Han ile kardeşlerinin arasının bozulmasını sağlamıştır. Bu durumu fark eden Börte Üçin, Cengiz Han’ı uyararak kardeşi Temüge tarafından, Teb Ten-ger’in öldürülmesinin yolunu açmıştır.64

      Cengiz Han’ın Börte’den dört erkek beş de kızı olmuştur. Oğulları Çuci, Çağatay, Ögedey ve Toluy ismindedir. Börte en muteber hatun olduğu için Cengiz Han’ın mirası bu dört oğlu arasında bölüştürülmüştür. Bu sayede paylarına düşen bölgelerde kendi hanedanlarını kurabilme fırsatı yakalamışlardır.65 Kızları ise, Koçin, Çiçegen, Alaha, Tumalun ve Altalun adındadır. Cengiz Han kızlarını da dönemin önde gelen şahsiyetleri ile evlendirmiş ve onlarla sıhri akrabalık kurma yoluna gitmiştir.66 Börte, Cengiz Han’ın oldukça meşakkatli yıllarında ona yaverlik etmiş ve yükselişinde önemli roller oynamıştır. Bu nedenle Cengiz Han daima ona saygı duymuş ve onu onurlandırmıştır. Diğer birçok eşi olsa da onun yeri hep ayrı tutulmuştur. Ancak bu birlikteliklerinin ne kadar sürdüğü hakkında kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır. Muhtemelen Börte, 1227 yılında vefat eden Cengiz Han’dan kısa bir süre önce veya sonra ölmüştür.

      Yesügen Hatun

      Temüçin babası Yesügey Bagatur’un intikamını almak için Tuğrul Han ve Çinliler ile iş birliği yaparak Tatarlar üzerine bir sefer düzenlemiş ve büyük oranda da başarılı olmuştur. Köpek yılı67 1202’de ise, yeniden Tatarlar üzerine bir sefer düzenleme kararı almıştır. Bu sefer neticesinde Tatar halkı yenilerek esir edilmiştir. Esirler hakkında hüküm vermek için toplandıklarında, boyu kağnı tekerleğinden uzun olan tüm herkesi öldürme kararı almışlardır. Tatarlardan Yeke Çeren isimli bir bey Temüçin’in kardeşi Belgütey’den ne karar aldıklarını öğrenmek istemiştir. Belgütey de alınan kararı ona söyleme zaafında bulunmuştur. Bu durumu Yeke Çeren, Tatar esirlere bildirmiştir. Böylece esirler ölüme giderken elbiseleri içerisine bıçaklar saklamışlardır. İdam edilecekleri zaman bıçaklarla cellatlarından bazılarını öldürerek Temüçin’in ordusuna büyük zarar vermişlerdir. Bu sırada Yeke Çeren’in kızı Yesügen de esir edilenler arasında bulunmaktadır. Yesügen’in güzelliğini gören Temüçin, onu kendisine eş olarak almıştır.68 Temüçin’in Yesügen Hatun’dan Çavur isimli bir oğlu olmuştur. Ancak bu çocuk genç yaşta vefat etmiştir.69

      Yesüy Hatun

      Temüçin, Yesügen Hatun’u eş olarak seçtiği zaman o, kendisinin Yesüy70 isminde bir ablasının varlığını beyan etmiştir. Han kişiye yaraşır zarafet ve güzellikte olduğunu bildirmiştir. Hatta Yesüy’ü gördükten sonra kendini artık beğenmez ise, yerini canıgönülden ona devretmeye de razı olduğunu ifade etmiştir. Temüçin Yesügen’in bu sözleri üzerine meraklanmış ve o kadını bulmaları için emir vermiştir. Kısa süre içerisinde bulunan Yesüy gerçekten de Yesügen’in bahsettiği kadar güzeldir. Bu nedenle Cengiz Han, Yesügen’i oturttuğu yeri Yesüy’e tahsis etmiştir. Yesügen’i de daha düşük mertebeye sahip diğer hatunlarının yanına yerleştirmiştir. Ancak Yesüy evli olup kocasından ayrılmanın derin üzüntüsünü yaşamaktadır. Bir gün kardeşi Yesügen ile oturup dertleşirken derin bir iç çekmiş ve Temüçin bunu duymuştur. Durumu anlayan Temüçin, Tatarlardan hayatta kalanları bir araya toplayıp ait oldukları boyları ve ailelerine göre ayırmaya başlamışlardır. Bu sırada bir adam hiçbir gruba dâhil olamamış ve tek kalmıştır. Soruşturulduğunda Yesüy’ün kocası olduğu saptanmıştır. Temüçin bu haberi alınca o adamın derhal boynunun tenha bir yerde vurulmasını emretmiştir. Böylece verilen emre istinaden Yesüy Hatun’un eski kocası öldürülmüştür.71

      Cengiz

---

Скачать книгу