Druk i oprawa

      Totem.com.pl

      I

      Wprowadzenie

      Głównym celem publikacji jest przedstawienie wyników najnowszej edycji badań nad seksualnością Polek i Polaków, które zostały przeprowadzone w 2017 roku, i odniesienie ich do rezultatów wcześniejszych czterech edycji realizowanych w sposób cykliczny od 1997 roku. Dzięki temu uzyskano aktualną diagnozę z możliwością śledzenia zmian dokonujących się na przestrzeni dwóch dekad w zachowaniach seksualnych Polek i Polaków oraz w ich opiniach na tematy związane z seksualnością.

      Na wstępie przedstawię kontekst towarzyszący realizacji badań. Zmiany społeczne, jakie dokonały się w Polsce w okresie 1997–2017, przemiany obyczajowości seksualnej Polek i Polaków, a także ich postaw zdrowotnych, były ważnymi przesłankami decydującymi o doborze zagadnień występujących w poszczególnych edycjach badań. Równie istotne okazały się postępy odnotowane w procedurach medycznych czy też wprowadzenie nowych leków, np. na zaburzenia erekcji i terapii antyretrowirusowej dla osób żyjących z HIV/AIDS.

      Badanie zostało zainicjowane w 1997 roku przez Krajowe Centrum ds. AIDS (KC AIDS) w ramach Międzynarodowego Programu ds. AIDS Światowej Organizacji Zdrowia (UN AIDS). Podstawowym zadaniem wdrażanego wówczas programu badawczego było wsparcie krajowego programu ds. AIDS i wypracowanie metod pomiaru wskaźników związanych z profilaktyką HIV/AIDS. Należy przypomnieć, że pierwsze przypadki AIDS odkryto w 1981 roku, a sam termin wszedł do powszechnej nomenklatury rok później i oznaczał acquired immunodeficiency syndrome (AIDS). W 1985 roku opracowano komercyjne testy w kierunku HIV, natomiast w 1986 roku wirus wywołujący AIDS otrzymał nazwę human immunodeficiency virus (HIV). Z kolei w 1987 roku opracowano pierwszy lek antyretrowirusowy – zydowudynę. Dalszy postęp w odkrywaniu kolejnych leków pozwolił na opracowanie w 1996 roku wysoce aktywnej terapii antyretrowirusowej (HAART – highly active antiretroviral therapy) składającej się z połączenia kilku skutecznych leków. W Polsce to właśnie KC AIDS, agenda Ministerstwa Zdrowia, zajmowało się problemem HIV/AIDS poprzez zakup i dystrybucję leków1 oraz prowadzenie działań edukacyjnych i profilaktycznych. W 1997 roku w Polsce stwierdzono zakażenie u 4870 obywateli (w tym 3002 związane z zażywaniem narkotyków). Na AIDS zachorowało 581 osób, jednakże szacunki Ministerstwa Zdrowia wskazywały na około 30 tys. osób zakażonych, którzy z różnych powodów wymykali się oficjalnym statystykom – część z nich po prostu nie miała świadomości statusu osoby żyjącej z HIV. Pierwsze zatem badanie ankietowe zostało przeprowadzone w atmosferze nadziei, że HIV niekoniecznie musi być wyrokiem śmierci, a leczenie może okazać się skuteczne, choć nie znano jeszcze prawdziwych efektów terapii HAART. Mimo że o HIV/AIDS wiedziała większość osób, to budził on lekki niepokój, a część społeczeństwa kojarzyła go z grupami ryzyka. KC AIDS w 1997 roku przeprowadziło pierwszą akcję billboardową – „Dzieci żyjące w świecie z AIDS” – związaną ze Światowym Dniem AIDS. W takim kontekście zrealizowano pierwsze badanie pod nazwą „Zachowania prozdrowotne i seksualne w aspekcie HIV/AIDS w Polsce”.

      W 2014 roku UN AIDS wytyczyła cel do osiągnięcia do 2020 roku, zdefiniowany jako strategia „90–90–90”, składający się z trzech elementów: 1) 90% wszystkich osób żyjących z HIV będzie znało swój status HIV; 2) 90% wszystkich osób ze zdiagnozowanym zakażeniem HIV będzie przyjmować terapię antyretrowirusową; 3) 90% wszystkich osób otrzymujących leczenie antyretrowirusowe osiągnie supresję HIV–RNA. Monitorowanie skali zjawiska i opinii społecznej jest więc cały czas aktualne. W Polsce w 2017 roku, i w następnym, KC AIDS realizuje kampanię społeczną nazwaną „Mam czas rozmawiać”, promującą dialog międzypokoleniowy o zdrowiu, a zwłaszcza o tematach trudnych, takich jak choroby przenoszone drogą płciową, w tym HIV. W kampanii w 2017 roku wzięli udział znani aktorzy, co 20 lat temu nie byłoby w Polsce możliwe. Problematyka HIV/AIDS w 2017 roku nie budziła już takich emocji jak dawniej, wiemy bowiem obecnie, że terapia HAART działa, hamując replikację wirusa, umożliwiając odbudowę układu immunologicznego oraz zmniejszając ryzyko infekcji innych osób w przypadku ekspozycji.

      W ostatniej edycji badania z 2017 roku skoncentrowano się na zachowaniach seksualnych, pozostawiając blok pytań na temat HIV/AIDS. Badanie to sfinansowała firma farmaceutyczna Polpharma w ramach Ogólnopolskiego Programu Zdrowia Seksualnego. W 1998 roku na amerykański rynek został wprowadzony lek na zaburzenia erekcji dla mężczyzn zawierający sildenafil. Obecnie w Polsce wiele leków na zaburzenia erekcji dostępnych jest na receptę, a małe dawki leku zawierające 25 mg sildenafilu można kupić też bez recepty. Polska jest jednym z nielicznych krajów, w którym takie formaty preparatów są osiągalne bez recepty. Aktualnie na rynku dostępne są leki mające w składzie tadalafil, które pozwalają na spontaniczność w planowaniu aktywności seksualnej, umożliwiając wystąpienie erekcji nawet do 36 godzin od przyjęcia leku.

      Badania nad seksualnością Polek i Polaków przeprowadzone zostały pięciokrotnie w latach 1997, 2001, 2005, 2011 i 2017. Ujednolicona procedura badawcza i zachowanie obszernych wspólnych fragmentów kwestionariuszy w niezmienionej postaci pozwalają na śledzenie tendencji zmian. Wdrażany kwestionariusz był jednak cały czas modyfikowany, obejmując nowe aktualne zagadnienia. Dlatego w niniejszym opracowaniu mógł się na przykład pojawić rozdział dotyczący zachowań seksualnych w cyberprzestrzeni.

      Mimo że ostatnia edycja badań obejmowała ogół dorosłych, w raporcie zawężono przedział do osób w wieku 18–49 lat. Jest to grupa wieku obecna we wszystkich poprzednich rundach badań, a zarazem odpowiada ona okresowi szczytowej aktywności seksualnej i prokreacyjnej. Nawiązując do opisanych na wstępie przemian w funkcjonowaniu współczesnej rodziny, odrębny rozdział poświęcono osobom żyjącym w pojedynkę, których udział w populacji znacząco się zwiększył.

      Raport w dalszej części składa się z dziewięciu rozdziałów.

      Rozdział drugi stanowi tło do badań własnych, prezentując przemiany demograficzne ostatnich 20 lat oraz stan zdrowia Polek i Polaków w wieku 18–49 lat w świetle dostępnych innych źródeł. Oryginalność ujęcia tematu wynika ze sposobu wyłonienia tej grupy wieku z dostępnych statystyk. W toku analizy próbowano również wskazać na powiązanie zdrowia seksualnego ze zdrowiem publicznym, prezentując w ujęciu historycznym zmiany rozumienia zdrowia reprodukcyjnego i seksualnego oraz