Balaca şahzadə. Антуан де Сент-Экзюпери
Читать онлайн книгу.
Düzdür. Amma nə üçün sənin quzun kiçik baobabları yeməlidir?
‒ Bəs necə! ‒ dedi, sanki söhbət ən adi, hamıya məlum həqiqətdən gedirdi. İşin nə yerdə olduğunu dərk edənə qədər mən xeyli fikirləşməli oldum.
Hər bir başqa planetdə olduğu kimi, Balaca şahzadənin də planetində faydalı və zərərli otlar bitir. Deməli, orada yaxşı faydalı otların yaxşı toxumu, pis alaq otlarının ziyanlı toxumu var. Axı toxum gözə görünmür. Toxumlar yerin dərinliklərində yatır, birdən görürsən ki, biri ayıldı. Oyanan toxum zoğ atır, qəddini düzəldib günəşə doğru boylanır, əvvəlcə qəşəng, sakit, zərərsiz görünür. Əgər bu, gələcəyin qırmızı turpu, ya qızılgül koludursa, qoy boy atsın. Ancaq pis, zərərli otdursa, tanıyan kimi onu kökündən çıxarıb atmaq lazımdır. Balaca şahzadənin planetində dəhşətli, çox ziyanlı toxum var… Bu, baobab toxumudur. Planetin torpağı baobab toxumu ilə doludur. Əgər baobabı vaxtında tanımasan, sonra ondan yaxanı qurtara bilməzsən. O, bütün planeti tutar. Kökləri ilə torpağı deşik-deşik eləyər. Əgər planet çox kiçikdirsə, baobab çoxdursa, onlar planeti parçalayıb dağıdarlar.
Sonralar Balaca şahzadə mənə dedi:
‒ Belə bir dəyişməz qayda var… Səhər durdun, əl-üzünü yudun, özünü qaydaya saldın, dərhal planetini qaydaya sal. Baobabları qızılgül kolundan ayırmaq mümkün olan kimi ‒ onlar təzə çıxanda bir-birinə çox oxşayırlar ‒ hər səhər mütləq onları dartıb çıxarmaq lazımdır. Bu, çox bezikdirici işdir, amma qətiyyən çətin deyil.
Bir dəfə o mənə məsləhət verdi ki, çalışım elə şəkil çəkim, bizim uşaqlar da onu yaxşı başa düşsünlər.
O dedi:
‒ Əgər bir zaman səyahətə çıxsalar, bu onlara gərək olar. Bəzi işlər bir az gözləyə də bilər, ziyanı yoxdur. Ancaq baobabları özbaşına buraxsan, başın ağrıyacaq. Mən bir planet tanıyırdım, orada bir tənbəl yaşayırdı. O, üç kolu vaxtında çıxartmamışdı…
Balaca şahzadə hər şeyi müfəssəl təsvir elədi. Mən bu planetin şəklini çəkdim. Mənim adamlara öyüd-nəsihət verməkdən zəhləm gedir. Hərçənd baobabın nə cür zərər verdiyini bilən az tapılar, amma asteroidə düşən hər kəsin məruz qalacağı təhlükə çox böyükdür. Buna görə də mən bu dəfə həmişəki təmkinimi pozmağı qərara aldım. “Uşaqlar, ‒ deyirəm, ‒ baobabdan özünüzü gözləyin!” Mən öz dostlarıma çoxdan onları izləyən təhlükə haqqında xəbərdarlıq etmək istəyirəm, onlar bunu, əvvəllər mən ağlıma gətirmədiyim kimi, ağıllarına belə gətirmirlər. Bax elə bunun üçün mən bu şəklin üstündə bu qədər zəhmət çəkmişəm, sərf elədiyim əməyə də heyfim gəlmir. Ola bilər, siz soruşasınız: nə üçün bu kitabda baobab qədər təsirli başqa bir şəkil yoxdur? Cavab sadədir: mən çalışmışam, amma bir şey çıxmayıb. Baobabları çəkəndə isə məni bunun çox vacib və təxirəsalınmaz olması fikri ilhamlandırıb.
VI
Ey Balaca şahzadə! Mən sənin həyatının necə hüznlü, necə yeknəsəq olduğunu da yavaş-yavaş anladım. Uzun müddət sənin təkcə bir əyləncən olub: qüruba tamaşa eləmisən. Mən bunu dördüncü günün səhəri öyrəndim, özü də sənin:
‒ Mən qürubu çox sevirəm. Gedək günün batmasına baxaq, ‒ deməyindən bildim.
‒ Gözləmək lazım gələcək.
‒ Nəyi gözləmək?
‒ Günəşin batmasını.
Əvvəlcə sən çox heyrət elədin, sonra isə özün özünə gülüb dedin:
‒ Mənə hələ də elə gəlir ki, öz evimdəyəm.
Əslində də belə idi. Hamı bilir ki, Amerikada günorta olanda Fransada günəş qüruba gedir. Əgər bu zaman bir anlığa Fransaya düşsən, günəşin qürubuna tamaşa eləyə bilərsən. Bədbəxtlikdən Fransa çox, çox uzaqdır. Sənin balaca planetində isə stulu bir neçə addım qabağa çəkmək kifayətdir. Sən dönə-dönə qürub səmasına baxarsan, təki kefin istəsin…
‒ Bir dəfə mən günəşin batmasını bir gün ərzində qırx üç dəfə gördüm.
Bir az fasilədən sonra sən əlavə etdin:
‒ Bilirsən… Ürəyin çox dolanda günəşin batmasına tamaşa eləmək yaxşı olur…
‒ Deməli, qırx üç qürub gördüyün gün halın çox pərişan idi?
Balaca şahzadə cavab vermədi.
VII
Beşinci gün yenə quzunun sayəsində mən Balaca şahzadənin sirrini öyrəndim. O gözlənilmədən, müqəddiməsiz-zadsız, sanki uzun müddət dinməzcə fikirləşəndən sonra bu nəticəyə gəlibmiş kimi soruşdu:
‒ Əgər quzu kolu yeyirsə, gülü də yeyər?
‒ Qabağına keçən hər şeyi yeyər.
‒ Tikanlı gülləri də?
‒ Bəli, tikanlı gülləri də.
‒ Bəs onda tikan nəyə lazımmış?
Mən bunu bilmirdim. Başım bərk qarışıq idi: motorda boltun biri hərlənmirdi, onu açmağa çalışırdım. Mən özümdə deyildim, getdikcə vəziyyətim ağırlaşırdı, su, demək olar, qalmamışdı, yavaş-yavaş qorxuya düşürdüm ki, çarəsizlikdən yerə enməyimin axırı pis qurtaracaq.
‒ Tikan nəyə lazımdır?
Balaca şahzadə bir şey soruşanda cavab almamış əl çəkməzdi. İpə-sapa yatmayan bu dilbilməz bolt tamam qanımı qaraltmışdı. Mən ağlıma gələni dedim:
‒ Tikan heç nəyə lazım deyil, güllər tikanı sadəcə acıqlarından çıxarır.
‒ Belə de!
Sükut çökdü. Sonra acıqlıtəhər dedi:
‒ Mən sənə inanmıram. Güllər zəifdir, sadəqəlblidir. Onlar özlərini cəsur göstərmək istəyirlər. Düşünürlər ki, tikanları olsa, hamı onlardan qorxar…
Mən cavab vermədim. Bu an özümə deyirdim: “Əgər bu bolt indi də hərlənməsə, çəkiclə elə çırpacağam ki, tikə-tikə olsun”. Balaca şahzadə yenidən fikrimi yayındırdı:
‒ Sən düşünürsən ki, çiçəklər…
‒ Yox, canım! Mən heç nə düşünmürəm! ‒ Mən ağlıma gələn ilk cavabı verdim. ‒ Sən görürsən ki, mən ciddi işlə məşğulam.
O, heyrətlə mənə baxdı:
‒ Ciddi işlə?
O məndən gözünü çəkmirdi, sürtkü yağına bulaşmışdım; əlimdə çəkic ona bu qədər eybəcər görünən anlaşılmaz bir şeyə tərəf əyilmişdim.
‒ Sən yaşlılar kimi danışırsan, ‒ dedi.
Mən xəcalət çəkdim. O isə amansızcasına əlavə elədi:
‒ Sən hər şeyi