Abecadło –czyli co i jak czytać, zanim zacznie się pisać

      Co – poza umiłowaniem wiedzy i słowa – łączy Melchiora Wańkowicza, Kornela Makuszyńskiego, Ryszarda Kapuścińskiego, Umberta Eco i wielu innych Mistrzów? Przekonanie, że zanim się napisze, trzeba przeczytać. Łączy ich również świadomość, że aby dobrze pisać, trzeba dużo i odpowiednio czytać – przy czym niedokonane formy czasowników są tutaj niezwykle istotne. Nie można bowiem pewnego razu przestać czytać i dojść do wniosku, że oto czytanie ma się już za sobą, a odtąd głównym zajęciem będzie tylko pisanie wielkich dzieł i bycie niejako z urzędu Mistrzem, obiektem westchnień entuzjastycznych miłośników literatury płci obojga oraz korzystanie ze złotej karty kredytowej (no, z tym ostatnim w polskich warunkach to spora przesada, ale pomarzyć każdemu wolno!).

      Skoro receptą na dobre pisanie jest czytanie, to czy wystarczy spędzać czas na kanapie w Empiku, pochłaniając na przykład jedno czasopismo po drugim? A może lepiej zapisać się do wszystkich bibliotek w promieniu dziesięciu kilometrów i czytać cokolwiek, na przykład metodycznie zaliczając zawartość kolejnych półek od prawego łokcia uroczej (niekiedy) bibliotekarki? Niestety, sprawa jest o wiele trudniejsza. Liczy się bowiem przewaga jakości nad liczbą pochłoniętych woluminów. Im więcej czytasz, tym większa szansa, że będziesz dobrze pisać – pod warunkiem jednak, że nie jest to lektura byle jaka i czegokolwiek.

      Warunkiem wartościowego pisania jest wartościowe czytanie. Należy dobierać lektury określane przez Lecha Witkowskiego mianem wybuchowych6 – to znaczy takie, które ze względu na zawarte w nich treści wywołują u czytelnika przeżycia, intrygują, inspirują, czyli krótko mówiąc: prowadzą do przebudzenia. Czasem warto przeczytać całą książkę dla znalezienia w niej jednego istotnego zdania, jednej myśli, kategorii pojęciowej, które otworzą oczy na pewne zjawiska i nie dadzą w nocy spać, stając się podstawą „goni myślowej” – to jest jedynego w swoim rodzaju twórczego pobudzenia, którego doznawał Tytus de Zoo z komiksów Papcia Chmiela7. Lektury, które nie prowadzą do takiego stanu, są jałowe – nie ma wtedy przeżywania – a gdzie nie ma przeżywania, tam nie ma przebudzenia i wewnętrznej, duchowej przemiany czytelnika8. Na szczęście na brak książek nie można narzekać, jest więc z czego korzystać, na czym się wzorować, do czego się odwoływać i co cytować.

      Wybierając lektury w poszukiwaniu inspiracji i obszaru tematycznego Twoich zmagań pisarskich, staraj się pracować w myśl zasady „od ogółu do szczegółu”. Ogółem będą wszelkiego rodzaju encyklopedie, leksykony, słowniki itp. właściwe dla przedmiotu lub dyscypliny naukowej, z zakresu której piszesz pracę, albo dyscyplin pokrewnych. Szczegółem zaś – drobiazgowe opracowania naukowe na konkretny temat. Aby do nich dotrzeć, zacznij poszukiwać literatury, na którą powołują się autorzy haseł w leksykonach. Ma ona różny charakter, różnych odbiorców i w różny sposób przedstawia się w niej rzeczywistość. Pozwoli Ci to zorientować się w rodzajach źródeł informacji:

      Rodzajów publikacji jest oczywiście o wiele więcej10. Dobór źródeł zależy od charakteru tekstu, nad którym pracujesz.

      Przy okazji zwróć uwagę, w jaki sposób specjaliści zapoznają się z nową książką. Rzadko kto czyta nowości „od deski do deski” – czasem na dokładniejszą lekturę muszą one czekać miesiącami. Naukowcy zazwyczaj najpierw przeglądają spis treści, bibliografię, ewentualnie indeksy rzeczowe książki widzianej po raz pierwszy.

      Niektórzy, będąc adeptami kursów szybkiego czytania, błyskawicznie ogarniają wzrokiem kolejne strony wybranych rozdziałów, po przekątnej wyszukując kluczowych wyrazów i treści (zastanów się, czy nie