'n Klein lewe. Wilna Adriaanse
Читать онлайн книгу.
ma sê haar pa en oupa is groot Nasionaliste.
Haar pa sê haar ma is ook een, maar haar ma het later vir hulle vertel dat sy eintlik ’n verloopte Sap is. Háár mense was Smuts-mense, maar haar ouma het met hulle troue vir haar ma gesê dis nie die moeite werd om oor godsdiens of politiek van jou man te verskil nie, en daarom het sy toe maar ook ’n Nasionalis geword. En nou sit sy verkiesingstye saam voor die radio en wag vir die uitslae. Soms sit hulle deur die nag en wag, en sluimer net met tye ’n bietjie in, maar sodra die sein kom, is almal se ore gespits. En teen die voordag maak haar ma gewoonlik ’n groot fles vars koffie, want sy weet sodra die dorp se polisiemanne wat op nagdiens was, van diens af kom, sal hulle eers kom stop om die uitslae te hoor.
Die dag van doktor Verwoerd se langverwagte besoek breek uiteindelik aan en haar pa trek sy Sondagpak aan en haar ma ’n nuwe pienk-en-wit pakkie met hoëhakskoene. Al die vroue wat die dag daar is, is deftig aangetrek. As dit dan nie nuut is nie, ten minste hulle Sondagbeste. Die vroue wat lekker kan kosmaak, moes resepte bring en help kook en dié wat mooi kan blomme rangskik, moes deur die dorp se tuine gaan soek en die saal die vorige dag met blomme versier. Die kinders is aangesê om agter die kerksaal te speel, maar sy is te nuuskierig en sorg dat sy naby die hoek van die saal bly. Daarom sien sy toe die stoet motors met die polisie vooraan by die skool verbykom. En sy sien hoe almal tot stilstand kom. Dit is amper soos met ’n begrafnis, dink sy. Langs die pad gaan staan mense. Die mans lig hulle hoede. Party is netjiese hoede, ander weer is laphoede. Sy sien hoe ’n paar bruin mans hul laphoede afhaal en in hul hande frommel terwyl hulle die stoet agterna kyk.
Sy bly loer toe die stoet voor die kerksaal stop en sien hoe ’n gryskopman en ’n klein vroutjie agter uit die swart motor klim. Hy is nie so lank soos háár oupa nie, dink sy en kyk hoe haar pa nader staan en handskud. Aan die manier waarop haar pa sy hand skud, so met sy kop effens vooroor gebuig, kan sy sien hy is baie belangrik.
Haar pa vertrek saam met die stoet verder en hulle kom eers teen middagete weer terug vir die ete in die kerksaal.
“Ek dink die besoek was ’n reusesukses,” hoor sy die aand haar pa vir haar ma sê.
“Doktor en tannie Betsie het na die ete vir ons in die kombuis kom dankie sê,” antwoord haar ma terwyl haar pa haar voete vryf. Haar mooi hoëhakskoene lê voor die kas in hulle kamer.
“Dit was baie bedagsaam van hulle.”
Die volgende aand sit haar pa en oupa buite op die stoep voor haar kamervenster en sy kan hulle hoor praat.
“Wat het Pa van sy toespraak gedink?”
“Ek het daarvan gehou dat hy gesê het ons veg vir ons bestaan en die wêreld moet dit weet.” Haar oupa het ’n diep stem.
“En dat dit noodsaaklik is dat ons die vryheid wat ons wil hê, sal bevrug deur die werk van ons hande en die arbeid-saamheid van ons gees. Sonder harde werk gaan ons dit nie maak nie.”
“Wat dink Pa daarvan dat hy gesê het ons hier in Suid-Afrika het nog nie ons goue eeu gehad nie? Ons is nog maar die bouers van ’n nasie. En dat ons ons eie toekoms moet skep sodat ons nageslag oor vyftig, sestig jaar kan terugkyk na ons en sê, daar was ook in daardie tyd ’n volk vol helde.”
Haar oupa sug eers voordat hy antwoord. “Dis ons bede.”
“Hulle sê hy is nie net ’n slim politikus nie, maar ook ’n knap boer. ’n Man vir wie die naturellevraagstuk ’n groot prioriteit is.” Dis asof haar pa met homself praat en toe hulle stil raak, weet sy hulle kyk so half die verte in, soos hulle dikwels doen wanneer hulle saans op die stoep sit en gesels.
’n Paar weke later kom daar ’n groterige bruin koevert deur die pos en toe haar ma dit oopmaak, is dit ’n vergrote foto waar haar pa saam met doktor Verwoerd staan. Sy kop is effens skeef gedraai, asof hy aandagtig luister.
Toe sy ’n paar middae later van die skool af kom, hang die foto in die gang saam met die ander familiefoto’s.
Op 6 September 1966 is sy by ’n buurkind se verjaardag-partytjie toe die ma kom vertel dat doktor Verwoerd in die parlement deur iemand met ’n dolk doodgesteek is. Tot die ander kinders se verbasing begin sy ontroosbaar huil. Sy weet nie hoe om vir hulle te verduidelik van die foto in die gang saam met die familie nie. Daarom besluit sy om maar huis toe te gaan. By die huis kry sy haar ouers voor die radio, albei se oë groot, en sonder dat sy weet waarom, voel sy meteens bang. Die volgende dag by die skool vertel ’n seuntjie die moordenaar het ’n wurm in sy kop gehad wat hom die moord laat pleeg het. Vir ’n klomp nagte daarna kan sy nie slaap nie.
“Hoe weet ’n mens as daar ’n wurm in jou kop is?” vra sy later haar ma, maar haar ma lag net vir haar en sê sy moet haar nie oor nonsens bekommer nie.
Op Saterdag 10 September sit sy saam met haar ma-hulle voor die radio om na die uitsending van die begrafnis te luister. Daar is selfs mikrofone in die kerk en hulle hoor hoe die dominee uit 2 Samuel 10 lees: Wees sterk en laat ons sterk hou vir ons volk en vir die stede van onse God. Mag die Here dan doen wat goed is in sy oë.
In sy gebed sê die dominee: As ons vyande ons hard wou slaan, kon hulle ons geen gevoeliger slag toegedien het as om hom van ons af weg te ruk nie. Maar as hulle meen dat hulle daarmee ons rug sou breek, dan ken hulle nie die gees van die volk wat ’n Hendrik Verwoerd opgelewer het en waarvan hy die geliefde leier geword het nie. Ons het ’n man verloor, maar goddank ons het die boodskap van sy lewe behou.
Hulle kan hoor hoe die mense sing en hoe die dominee die seën uitspreek. Toe vertel die omroeper dat die draers die kis onder die vlag op die kanonwa laai. Hulle kan selfs hoor hoe negentien kanonskote afgevuur word en die dodemars gespeel word. Volgens die omroeper ry daar veertig polisiemanne op perde met lanfervlaggies langs die kis. Die stoet beweeg stadig van Kerkplein af, maar by die hek van die begraafplaas kan die omroeper nie meer vertel nie, want van daar af mag net die familie by wees. Sy bly sit saam met haar pa-hulle tot die laaste note van die aandsinjaal stil raak.
“Die omroeper het dit goed gedoen. Sy stem het die gewydheid mooi oorgedra.” In haar ma se oë is trane toe sy dit sê.
“Ja, dit was baie stigtelik,” beaam haar pa en sy sien dat sy oë ook blink.
Sy het gewonder of ’n mens in die dorp sal agterkom daar het iets verander, maar die volgende dag en die dae daarna het die lewe tussen die kanaal, rivieroewer en kliprantjies maar min of meer dieselfde gebly. Selfs die foto in die gang het bly hang. By die winkel en kafee staan die bruines en enkele swartes wat op die dorp is, steeds by die buitevenster wanneer hulle wil koop. Die Sondag in die kerk waarsku die dominee weer teen die Roomse Gevaar en toe sy kort daarna saam met haar ma winkel toe gaan, sien sy hoe ’n kind agter sy ma se rok wegkruip toe een van die nonne van die sendingstasie buite die dorp verby hulle loop. In die groot afdelingswinkel sit die toonbankassistente steeds die geld in die klein grys houertjie en dan gly dit al met die oorhoofse draad na die kassiere bo in die kantoor terwyl die klante geduldig op die “geldkarretjie” wag om die regte kleingeld te bring.
’n Paar maande later word daar weer kerkbasaar gehou en die mense staan tou vir ’n pannekoek en ’n kerriesosatie. Die enigste nuwe ding is dat die biblioteek begin het met musiek-aande en haar ma het gesê sy kan saamgaan. Na die tyd kan hulle van die plate koop en sy besluit die mooiste lied wat sy gehoor het, is die Duitse liedjie “Muss I’ Denn”. By die huis gaan spog sy met haar eerste musiekplaat.
Ja, hier teen die rivier gaan die lewe min of meer sy normale gang.
3
It was a childish ignorance, but now ’tis little joy to know I’m farther off from heaven, than when I was a boy.
(Thomas Hood)
Dis donker toe hulle die Kaap nader en hulle kan nie die berg sien nie. Haar ma is baie stil, maar sy huil nie meer nie. Hulle almal het gehuil toe hulle haar oupa en ouma moes groet. En vir Josef en Meisie. En die vorige dag is hulle ook nog eers kerkhof toe om blomme op haar oorlede oupa en ouma se grafte te gaan sit en te groet.
Die vorige keer toe hulle getrek het, was sy te klein om alles te sien en te verstaan, maar nou is sy groot genoeg. En al