Herinneringe aan Parys. André P. Brink
Читать онлайн книгу.
praat maklik,” bied Sophie uiteindelik ook haar stuiwer aan. Haar blomhoed beweeg nadruklik. “Het ek julle al vertel van hoe dit met mý gegaan het die eerste ruk hier?”
Ons ken Sophie; en ons luister.
“Dis maklik om jou pad te vind as jy met man of vrou of vriend hier aankom,” begin sy vertel. “Of as jy net ’n toeris is op jou alwetende reis deur die hele Europa. Maar probeer dit nou ’n slag vingeralleen, met g’n kind of kraai nie, g’n mens wat jy hier ken nie! Ek is nie meer vandag se kind nie, en ek is ’n oujongnooi – en trots daarop. Maar dit het niks mákliker gemaak nie.
“Die hele gedoente het skoon onverwags op my afgekom. Toe ek my oë uitvryf, toe het ek die pos hier gekry. Hoe ek in die paar weke voor my vertrek uit die Kaap nog alles afgehandel gekry het wat gedoen móés word, moet julle maar nie vra nie. Die woonstel moes opgeruim word. Alles moes gepak word. Daar moes tasse gekoop word, inkomstebelasting betaal word, mense gegroet word, reëlings getref word. My bagasie alleen het my nagmerries gegee: daar’s ’n duisend klein dingetjies waarsonder ’n oujongnooi net nie kan klaarkom nie – al is dit net omdat sy niemand het om dit by af te laai nie. Alles moes dus maar saam: my ma se briewe uit my jongdae, portrette, nooit voltooide hekelwerkies, ’n verskeidenheid ornamentjies en aandenkinkies, die materiaal en die toebehore vir my blommerangskikkings – alles.
“Met al hierdie dinge was daar nie nog tyd om veel na te dink nie. Die toekoms moes nou maar kom met wat daar ook al móés. Ek het my werk gehad, en uitgesien daarna; en dit sou ’n nuwe begin in die lewe wees, ’n soort afskeid aan alles wat verby was. Dié troos het ek darem gehad: daar sou gesorg word dat ek losies in Parys het, en dat iemand my by Antwerpen ontmoet met ’n kaartjie vir die treinrit daarvandaan. Ook maar ’n goeie ding, het ek gereken, want aan kontant het ek nie veel oorgehad nie.
“En toe?” Sy trek haar skouers op die Franse manier op. “Toe ek in Antwerpen land, is daar geen lewende siel om my te ontmoet nie. Net ’n telegram om te sê ek moet maar self my kaartjie koop en dan later die bedrag terugeis. Daarmee was vyftien pond daarmee heen. In my handsak het ek nog ’n enkele vyfpondnootjie oorgehad.
“Op die een of ander manier het ek met bagasie en al in die trein beland en koers gekry. Dit was Januariemaand, en dit was kóúd. Hoe nader ons aan Parys gekom het, hoe drukkender het die weer geword. En toe ons hier aankom, begin ’n sneeustorm waarin jy beswaarlik jou hand voor jou oë kan sien. Ek het maar oë toegeknyp en my aan ’n taxibestuurder se genade oorgelaat, oortuig daarvan dat my laaste dag aangebreek het. Die ganse wêreld was wit; net die motorlampe en die straatligte het soos boweaardse wesens met stralekranse deur die wollerige skemer gegloei. Alles was onaards stil, en tog was dit of daar ágter alles iets dreun, iets brom, ’n aanhoudende vormlose bedreiging soos soms as mens droom. En dit was nou Parys …!
“Eindelik was ons hy die hotel. Daar sit ek toe nog met my Suid-Afrikaanse banknoot, en die taxibestuurder skel en raas en beduie en gooi sy hande ten hemele – en ek sit hom maar en aanstaar, bibberend van koue en skrik en verslaenheid, nie by magte in staat om te antwoord of selfs te verstaan wat hy sê nie. Julle moet weet: dit was die eerste keer in my lewensdag dat ek ’n woord Frans gehoor het!
“Die hotelmense het later maar kom help, iemand is met my geld daar weg, en ná ’n ruk het ek en die taxibestuurder elk met ’n paar note en ’n hand vol kleingeld gestaan. Hoeveel ek dié dag skade gely het, weet ek – miskien genadiglik – tot vandag toe nog nie.
“Die hotel was ten minste goed, en sentraal geleë. Maar my vertroosting was van korte duur: toe ek in my kamer begin sommetjies maak volgens die bedrae wat die hotelbaas op ’n kaartjie vir my neergeskryf het (hý kon gelukkig Engels praat), tref dit my soos ’n emmer kouwater dat dit my net mooi negentig pond ’n maand daar gaan kos – en dit net vir bed en ontbyt; die ander etes sou ek elders moes neem. (Julle weet hoe die vastelandse hotelle maak.)
“Daardie eerste paar dae was ’n nagmerrie. Niemand het geweet van goedkoper losies waar ’n mens ten minste nog respektabel kon bly nie; die stad was een groot verskrikking; honderd maal op ’n dag het ek so op ’n nippertjie na onder ’n motor beland – en waarvoor ek in dié proses alles uitgeskel is, weet ek nou nog nie. (Ek moet erken dat ek dankbaar voel daaroor.)
“Toe, so met die uitpak van my goedjies, fladder ’n ou koevertjie êrens uit waarop ’n vriendin in die Kaap nog net voor my vertrek inderhaas ’n adres neergeskryf het: glo van ’n dame wat bereid sou wees om Franse lesse aan vreemdelinge te gee. Uit louter moedeloosheid vra ek die telefoondametjie by die werk toe om ’n afspraak te maak, en dieselfde aand neem ek die métro na die adres; verdwaal nog hopeloos daarby – en julle weet hoe ‘hulpvaardig’ die Franse is! – en kom ’n uur later as die bestemde tyd by die huis aan.
“Dis ’n groot, formidabele gebou, baie oud, maar baie waardig. Ek is met die smal hysbakkie op. Dié ou goedjies is ook mos nouliks groter as ’n doodkis wat op sy punt staan, en dit rittel en beef soos ’n geraamte.
“By die derde verdieping struikel ek uit, lóóp die laaste een op, trek rok en hoed reg, en druk die klokkie. Dit was doodstil binne. My hart het gesink. Ek het weer ’n keer gedruk. Toe, sonder dat ek die geringste geluid gehoor het, swaai die deur so skielik oop dat ek ’n gilletjie van skrik gee.
“‘Goegoeienaand,’ kry ek dit darem eindelik in Engels uit. ‘Ek het laat bel om ’n afspraak te maak vir halfsewe. Ek is baie jammer dat ek –’
“‘Jy is laat,’ sê die ou dame voor my formeel, met haar ken spits opgelig sodat haar oë half moet áfkyk na my: ’n ou vrou in ’n pikswart rok wat tot by haar voete kom, met outydse hoë kragie en swart kantmansjette, haar grys hare streng op haar kop gestapel en met ’n swart kam vasgesteek. Alles omtrent haar is dun en streng. Sowat vyf-en-sestig sou ek haar skat.
“‘Nou toe?’ vra sy nog voor ek my mond kon oopmaak. ‘Kom tog in. Dit trek.’ En toe ek so half by haar verby is, steek sy skielik haar hand uit – ’n dun wit hand met donkerblou are – en sê: ‘aangename kennis.’
“Ek prewel maar iets terug; na alle waarskynlikheid nog in Afrikaans, só verbouereerd was ek teen dié tyd.
“Intussen het sy my jas so te sê met geweld van my afgestroop en in die portaal opgehang: ’n koue, kaal portaal sonder tapyt of meubels behalwe die jasrak; en bo aan die hoë plafon het ’n outydse kristallamp met fyn smeewerk gehang. Daarvandaan is ons na die woonkamer – ’n ontsaglike vertrek met ’n hoë dak en ’n groot kristallugter soos mens in ou paleise sien. Maar verder – hoe sal ek sê? – was dit asof ek agter ’n swyende, geruislose gees die doderyk binnegegaan het. Dit was heehemal goed verhit, selfs (soos die Franse daarvan hou) té bedompig warm. Maar die kamer self …! Met die inkom het ek geskrik: oral om my het bultige vorme onder wit lakens gestaan soos toegesneeude fossiele uit die ystydperk. Dit was die meubels, elk sorgvuldig bedek; en oor die skilderye en portrette teen die mure het insgelyks wit doeke gehang. Die swaar fluweelgordyne voor die boogvenster was toegetrek. Net in die hoek het ’n dowwe geel staanlamp gebrand.
“Ek het die atmosfeer probeer ligter maak, en gesê: ‘Dit lyk my u is besig om huis skoon te maak?’ Maar die ou vrou het net met haar vaal oë na my gekyk, met ’n kepie bo haar neus, asof sy nou glad nie weet waarvan ek praat nie. Eers mettertyd sou ek uitvind dat dit maar die gewoonte was om alles so onder lakens te hou. Daar was ’n paar baie mooi – en waarskynlik kosbare – stukke, maar die lakens moes altyd daar bly. Een keer het die ou vrou ’n bank oopgemaak toe daar gaste gekom het, maar die oomblik toe hulle opstaan, nog voor hulle uit is, het sy die laken weer oorgesprei.
“Ewewel, ek het nog so gestaan en rondkyk, toe vra sy: ‘Het jy my ma al ontmoet?’
“‘Nee,’ het ek geantwoord – ’n bietjie verbaas, want dit was, tog vanselfsprekend. ‘Maar ek sal graag wil.’
“Toe, vir die eerste keer, word ek daarvan bewus dat daar nóg ’n ou vrou in die kamer is, skuins agter my. Ek het geen geluid gehoor nie. En ek moet eerlik sê dat ek in al die maande daarna ook nooit een van hulle hoor beweeg het nie, asof hulle voete onder die lang swart rokke altyd ’n sentimeter bokant die grond gebly het. Waarskynlik