Ögedey. Əkbər N. Nəcəf
Читать онлайн книгу.
imperiyasının bölünməsi nəticəsində 1240-cı ildə yaranan və 1502-ci ildə süquta uğrayan Qızıl Orda dövlətinin qurucusu, eyni zamanda I xanıdır (red.).
16
Tümən – burada: on min döyüşçüdən ibarət qoşun (red.)
17
Kerulen çayı – indiki Monqolustan və Çin ərazilərindən axan çay (red.)
18
Siyenbi – qədim türk tayfası. Osmanlı sülaləsinin əcdadı hesab edilən qayı boyu məhz siyenbi tayfasından törəmişdir (red.).
19
Cəlaləddin (1199–1231) – Orta Asiyada 1077–1231-ci illərdə mövcud olmuş Xarəzmşahlar dövlətinin sonuncu hökmdarı (red.)
20
Kin – Liao (Qarakitay) dövlətinə məxsus torpaqlarda 1125–1234-cü illər arasında mövcud olmuş dövlət. Çinin şimal-qərb ərazisini əhatə edirdi. Əhalisi türklərdən, monqollardan, manculardan, çinlilərdən, tibet və cürçenlərdən ibarət idi. Kin dövləti Çinin cənub-şərqində yerləşən Sonq dövləti (960–1279) ilə daim müharibələr aparmışdır.
21
Tanqutlar – qədim xalq. Bu xalq özünü «mi», «minya» adlandırıb. X əsrdə tanqutlar Çinin indiki Qansu və Şansi əyalətlərinin ərazisində Si Sya adlı dövlət yaradıblar və mütəmadi olaraq çinlilərə qarşı uğurla mübarizə aparıblar. Orijinal yazıya malik olan tanqutlar özünəməxsus sivilizasiya yarada biliblər. Lakin 1227-ci ildə monqollar tərəfindən darmadağın edildikdən sonra onların bir hissəsi tibetlilərin tərkibinə daxil olub, digər hissəsi isə monqollar və çinlilərin assimilyasiyasına məruz qalıb (red.).
22
Mukali (1182–1223) – monqolların ən məşhur sərkərdələrindən biri, Çingiz xanın yaxın silahdaşı (red.)
23
Şaman – ruhlara, magiyaya inanan xalqlarda (əsasən şimal xalqlarında) sehrbaz, ovsunçu, cadugər. Şamanlar oxumaqla, dəf çalıb-oynamaqla özlərini cuşa gətirərək, guya ruhlarla münasibətə girərək adamların xəstəliklərini sağaltdıqlarına, onlara uğurlu ov təmin etdiklərinə və s.-yə inanırdılar.
24
Yassıçəmən adlanan yer indiki Türkiyə ərazisində, Ərzincan yaxınlığındadır (red.).
25
Vaxtilə erməni kilsə dili qrabarca adlanırdı. Dini terminlərin çox olduğu bu dildə əsasən kilsə mənsubları danışırdılar. Qrabarcada danışmağın çətin olduğu nəzərə alınaraq, XIX əsrdə yerəvani deyilən ləhcə əsasında aşxarabar yeni ermənicə yazılı dili və ədəbiyyatı formalaşdırılmışdır.
26
Həsən Səbbah (1055–1124) tərəfindən Xəzərin cənub sahili əyalətlərindən Təbəristan, Deyləman və Gilan torpaqlarında qurulmuş dövlət. 1090-cı ildə yaranan bu dövlətin varlığına 1258-ci ildə Hülakü xan tərəfindən son qoyulmuşdur. İsmaili adlı şiəlik təriqətinə əsaslandığı üçün belə adlanırdı.
27
Turan taktikası – türklərin qədim döyüş taktikası. Bu taktikaya əsasən ordu döyüş anında mərkəz, sağ və sol olmaq üzrə üç hissəyə ayrılırdı. Mərkəz qüvvələri düşmənə hücum çəkdikdən bir müddət sonra qəfildən geri çəkilir, bu zaman at üzərində ox ataraq döyüşü davam etdirirdilər. Beləcə, geri çəkilən ordunu təqib etməyə başlayan düşmən, sağ və sol cinahlardakı qüvvələr tərəfindən qurulmuş tələyə çəkilir, anidən çevrəyə alınaraq məhv edilirdi. Turan taktikası «Hilal (aypara) taktikası» və «Qurd qapanı» adları ilə də məşhurdur (red.).
28
Sultani – Səlcuqlu dövlətlərində sultanların adına kəsilən qızıl pul
29
İdil Bolqar xanlığı – Bolqar xanlığının kökü Attilanın kiçik oğlu İrnəkin soyuna gedib çıxır. 600-cü ildə formalaşan bu xanlıq daha sonra üç yerə bölündü. Birincisi İdil və ya Volqa Bolqariyası adlanırdı. İkincisi Dunay Bolqar xanlığı idi. Daha sonra xristianlığı qəbul edən və slavyanlaşan Dunay Bolqariyası indiki bolqarların ortaya çıxmasına səbəb oldu. Nəhayət, üçüncüsü Şimalı Qafqazda yaranan Kuban Bolqar xanlığı idi. 1223-cü ildə İdil Bolqar xanlığı Subutayın ordusuna məğlub olduqdan sonra tarix səhnəsindən silindi.
30
Bolqar şəhərinin xarabalıqları indiki Rusiya ərazisində yerləşən və Tatarıstanın paytaxtı olan Kazan şəhərinin 115 km cənubunda, Volqanın sol sahilindən 7 km uzaqlıqda yerləşir. Həmin yerdə qədim Bolqarskoye, indiki Uspenskoye kəndi mövcuddur.
31
Mələz – müxtəlif irqdən törəmiş
32
Mancanaq – qədim müharibələrdə qalaların divarlarını dağıtmaqdan ötrü daş, yanar maye ilə dolu çəllək və s. atmaq üçün işlədilən mühasirə maşını