Zamanın əsirləri. Reyhan Yusifqızı
Читать онлайн книгу.
fikrincə, “ölünü də dirildə bilərdi”.
Tanışlıq
Vahiməli sakitlik idi. Sükutu yalnız bayquşların çığırtısı, bir də o biri tərəfdə yatmış ayının xorultusu pozurdu. Külək qalxmışdı, dəlikdən içəri soxulub uşaqları daha da üşüdürdü. Təkcə Axo üşümürdü. Onun arıq bədəni soyuğa alışmışdı.
Axo nazik işıq zolağında oturmuş uşaqları uzun-uzadı nəzərdən keçirəndən sonra torbasından iki quru ağac parçası çıxardı. Onlardan biri qısa və qalın idi, ortasında oyuq vardı. Həmin ağacı ayaqları altına qoyub möhkəm sıxdı, o birinin bir ucunu oyuğa keçirib o biri ucunu ovucları arasında bərk-bərk fırlatmağa başladı. Uşaqlar onu diqqətlə izləyirdilər. İbtidai insanların odu necə əldə elədiyi haqqında eşitmişdilərsə də, heç vaxt gözləri ilə görməmişdilər. Bir azdan oyuqdan tüstü çıxmağa başladı və altdakı quru ot alovlandı. Oğlan cəld alovu ocaq yerinə – daşların üstünə keçirib üstünə quru çubuqlar qoydu. Bir anın içində mağara işıqlandı. Uşaqlar sevinib qışqırdılar. Bu səs ayını yuxudan oyatdı. O donquldanıb elə o dəqiqə təzədən yuxuya getdi.
Rüstəm ocağa yaxın oturub əllərini qızdırdı.
İndi onların çırtıltı ilə yanan isti ocaqları vardı.
Uşaqlar möhkəm acmışdılar. Kənan çantasındakı çipsi və alma şirəsini çıxarıb ortaya qoydu. Axo maraqla onlara baxırdı. O, həyatında heç vaxt maye şüşəsi və parıltılı əlvan torbada yemək görməmişdi. O da torbasından öz yeməyini çıxarıb ortaya qoydu. Bunlar 5-6 iri cövüz, bir neçə yeməli bitki kökü və çöpə taxılmış iri bir soxulcan idi. Rüstəm dilxor oldu.
– Bu indi soxulcanını bizim yanımızda yeyəcək?
Kənan yeməyi bölüşdürdü. Axonun sümükdən olan qabına şirə tökdü və qabağına bir neçə çips qoydu. Onun yeməyindən isə hərəsinə bir şirəli bitki kökü və iki cövüz götürdü. Rüstəm tez onları aparıb yaxşı-yaxşı yudu. Cövüzlərin yaşılaçalan yumşaq qabığını dişləri ilə təmizləyib yağlı ləpələri ləzzətlə yedilər. Şirin bitki kökü də Rüstəmin xoşuna gəldi. Axo isə çipsləri çox bəyəndi: xırçıldadaraq içəri ötürdü. Soxulcandan başqa nə varsa yedilər. Ən axırda Axo onu kömürün üstündə qızartdı. Cız-bız iyi Rüstəmi birtəhər elədi. Axo bişmiş soxulcanı onların hər ikisinə təklif edəndən sonra özü yeməli oldu.
Ocağa Axo nəzarət edir, sönməsin deyə vaxtaşırı içinə quru budaqlar atırdı. Hərdən dinməzcə altdan-altdan qonaqlarına baxırdı. “Onunla söhbət etmək lazımdır”, – deyə Rüstəm oğlanın yanına keçdi.
Rüstəm əvvəl Axonun ov alətləri ilə maraqlanıb onları diqqətlə nəzərdən keçirdi və adlarını öyrəndi. Ağır daş balta və bıçaqlar kobud yonulmuşdu, amma ağızları iti idi. Axo da, öz növbəsində, onun eynəyinə, sonra isə köynəyinə, şalvarına, xüsusilə də ayaqqabılarına maraqla baxaraq heyrət bildirən səslər çıxardı. O bunların hansı heyvanın dərisindən və necə tikildiyini əsla başa düşmürdü.
Rüstəm ibtidai insanların dilində öyrəndiyi sözləri köynəyinin döş cibindən sevinə-sevinə tapdığı qələmlə cib dəftərçəsinə yazır və əzbərləyirdi. Sən demə, Axonun adının mənası varmış: itiqaçan. Antilop kimi sürətlə qaçmağı bacardığı üçün qəbilə başçısı ona bu adı vermişdi. Tezliklə Rüstəm Axonun dilində iyirmidən çox söz və otuza yaxın işarə öyrəndi və ona da bəzi sözlər öyrətdi: əlini göstərib “əl”, ayağını göstərib “ayaq” deyir və bunları hey təkrar edirdi. Kənan ona baxıb əsəbiləşirdi.
– Sənin başqa işin-gücün yoxdur?!
– Yox! Mənim bu saat işim bunların dilini öyrənməkdir. Sənə də məsləhət görürəm.
– Deyəsən, sən bütün həyatını burada keçirmək fikrindəsən, ona görə də dil-zad öyrənirsən.
– O bizə kömək edə bilər. Bunun üçünsə gərək bir-birimizi yaxşı tanıyaq, onun dilini başa düşək. Hə, Axo, davam edək. Demək, “baş”, – o, başını göstərib təkrar etdi, – “baş”, siz necə deyirsiz?
Kənan üzünü çevirib ufuldadı.
“Dərs” qurtardıqdan sonra Kənan bəzi məsələləri aydınlaşdırmaq qərarına gəldi, üzünü Rüstəmə tutdu:
– Sən daha onun dilini bilirsən, soruş gör niyə təkdir, ailəsi, qəbiləsi haradadır?
Bunu öyrənmək o qədər də asan olmadı. Axonun fikri Rüstəmin qələmində qalmışdı deyə suallara cavab vermirdi. Rüstəm məcbur olub qələmi ona verdi. Axo bu əşyanı diqqətlə nəzərdən keçirib qolunda cızlar çəkdi, sonra geri qaytardı. Uzun izahatdan sonra aydın oldu ki, Axo kiçik qardaşını itirib, onu tapmamış evinə qayıtmaq istəmir. O, əl hərəkətləri ilə uşağın boyunu, gözlərinin uzunsov, saçlarının qısa olduğunu başa saldı. Əli ilə meşəni göstərib hər yerdə onu axtardığını söylədi. Oğlan səmanı göstərib əlinin səkkiz barmağını bükdü və kədərlə: “Nako! Nako!” – dedi. “Uşağın səkkiz yaşı var, adı da Nakodur”, – deyə Rüstəm Kənana tərcümə etdi. Öz yaşını bildirmək üçün o özünün on və Rüstəmin dörd barmağını bükdü. “O bizimlə yaşıddır”, – deyə Rüstəm qeyd etdi. Onlar Axoya ürək-dirək verib qardaşını tapmaqda ona əllərindən gələn köməyi əsirgəməyəcəklərinə söz verdilər. Onların dediklərindən Axo nə anladı – bunu heç kim bilmir, amma razılıq əlaməti olaraq o, əlini ürəyinin üstünə qoyub baş əydi.
Gecədən xeyli keçmişdi. Kənan və Rüstəm ayaqqabılarını soyunub ocağın qırağında yerlərini rahatladılar. Amma çox yorğun olsalar da, yata bilmir, cürbəcür fikirlərlə əlləşib-vuruşurdular.
– Qardaşını niyə tək axtarır? – deyə Kənan fikirli-fikirli sükutu pozdu, – ailəsinə desə, hamı birlikdə axtarsa, daha yaxşı olmazmı?
– Uşaq Axo ilə birlikdə meşədə imiş, necə olubsa, itib.
– Onun da öz problemləri var, amma buna baxmayaraq bizə kömək eləyir.
Uşaqlar dönüb üzündə alovun kölgəsi gəzən ibtidai insana baxdılar.
– O niyə yatmır? Heç yuxusu da gəlmir.
– Nə bilim, yəqin, ocağa baxır ki, sönməsin. Sönsə, soyuq olar.
– O, başdan-ayağa çirk içindədir, – deyə Rüstəm pıçıldadı, – saçlarının içində çör-çöp, torpaq, nə desən var. Özündən də pis iy gəlir.
Kənan oğlana qarşı daha yumşaq mövqe tutdu:
– Bu onun günahı deyil. İnsanlar hələ sabun icad eləməyiblər.
– Bir azdan biz də vəhşiləşib ona oxşayacağıq.
– Fikir eləmə, mənim çantamda sabun, şampun, daraq və dəsmal var.
– Nə danışırsan? Çantanı gərək bərk saxlayaq.
Axonun yerindən qalxdığını uşaqlar görmədilər. O, pişik kimi asta və səssiz hərəkət edirdi.
Rüstəm birdən dik atıldı. İbtidai insanın alovun işığında qorxunc görünən kobud üzü