27 möcüzə. Кир Булычев
Читать онлайн книгу.
allahın böyüklüyünü deyil, onunla mübahisə edən insanların böyüklüyünü əks etdirə bilən həqiqətən böyük və qeyri-adi tikinti olmalı idi.
Breygel öz rəsmində İtaliyaya səyahətə çıxarkən gördüyü Roma Kolizeyinin görünüşü ilə ilhamlanmışdı. O, Kolizeyi bir neçə dəfə böyütmüş, yuxarı dartıb, qüllənin nəinki xaricdən, həm də en kəsiyinin təsvirini vermişdir. Bu ilk, həqiqi “Babilistan” qülləsi idi, gəmilər onun yanında oyuncağa bənzəyirdi.
Daha bir əsr sonra Babilistan qülləsinin “layihəsi” ağlabatan şəkil alırdı. Orta əsrlərin sadəlövhlüyü, intibahın poetikliyi yeniliyə, sağlam düşüncəyə və işgüzarlığa güzəştə getməli olurdu. XVII–XVIII əsrlərdə çəkilən Babilistan qüllələri mühəndis qurğusu idi – qüllələr elə təsvir olunub ki, əgər müəllifin imkanı olsaydı onu məhz belə layihələşdirərdi. Afanasi Kirçer və onun həmkarlarının çəkdikləri qüllələr ən uca qüllələr idi. Hesablama aparılsa məlum olar ki, onlar hətta tam tikilmədiyi halda belə Ostankinodakı televiziya qülləsi hündürlüyündədir.
Min illər keçməsinə baxmayaraq Babilistan qülləsini görməyənlər və onun haqqında ən səthi təsəvvürə malik olanlar və hətta heç bir təsəvvürü olmayanlar onu dəfələrlə təsvir etmiş, lakin rəssamlardan heç biri Babilistan qülləsinin əslində necə olduğunu fikirləşib tapa bilməmişdir.
…Dünyanın yeddi möcüzəsi haqqında yazmış Herodot Babilistanda olub. Hətta o, bu əfsanəvi və sanki heç mövcud olmayan qülləni görmüşdür. Bu, eramızdan dörd əsr yarım əvvəl olub. Doğrudur, Herodot qülləni möcüzələr sırasına daxil etməyib, lakin onun qısa təsvirini verib. O yazır ki, qüllə şəhərin üzərində ucalır… O, səkkiz mərtəbəlidir və hər mərtəbə əvvəlkindən balacadır. Məhz buna görə də Herodotun təsviri ilə tanış olan rəssamlar – Breygeldən başlamış həmişə qülləni səkkiz mərtəbəli çəkmişdir.
Herodot yazırdı ki, o, qülləni zədəsiz halda görmüşdür. Bir neçə onillikdən sonra Makedoniyalı İsgəndər öz ordusu ilə Babilistana gəlib çıxanda görür ki, qüllə uçur. O, qüllədən qalan nə varsa hamısını dağıtmağı əmr edir. Yox, o, qülləni məhv etmək istəmirdi. Əksinə, Makedoniyalı İsgəndər onu bərpa etmək niyyətində idi. Lakin daşyonanlar toplaşmamış, Babil və yunan memarları papirus üzərində qüllənin planını hazırlamamış, Böyük İsgəndər bizim eradan əvvəl 323-cü ildə ölür.
…Yol boyu dəvə karvanı keçir. Dəvələrin çöl rənginə çalan hürgücləri isə sallanır. Yanlarından şütüyüb keçən maşınların qaldırdığı toz-duman onları bulud kimi bürüyəndə, dəvələr laqeydliklə başlarını döndərirlər. Darıxdırıcı boz çöl üfüqdə özü kimi darıxdırıcı səma ilə birləşir. Ətrafda nə təpə, nə də bir çökəklik görünür. Deyəsən, insanlar Yerin müstəvi şəklində olduğunu məhz burada güman etmişlər.
Yol İraqın cənubundan onun mərkəzi Bağdada gedir. Səhra, neft buruqları, alovlanan qaz məşəli və köçərilərin qara çadırları arxada qalır. Paytaxta çatmaq üçün 100 kilometr. yol getmək lazımdır.
Hillə şəhərini keçdikdən sonra yol sanki canlanır, daha çox maşına rast gəlirsən. Hər ikinci maşının üstünə tabut bağlanıb, maşınlar müsəlmanların müqəddəs şəhəri Kərbəlaya tələsir. Çoxları Kərbəla və Nəcəf məscidlərinin yanında basdırılmağı şərəf hesab edirlər.
Yolayrıcındakı ox işarəsi solu göstərir. Çox adi görünən bu yolgöstəricisinin üzərində yazılmış “Babilistan” sözünü oxuyanadək məsələnin nə yerdə olduğunu anlamaq olmur.
İndi təpəliklər görünür. Təpələr balinanın belinə oxşayır, dairəvi və alçaqdırlar. Bu təpəliklər öz altlarında dünyada ən böyük şəhər olan Babilistanın xarabalarını gizlədirlər. Burada təpədən başqa heç nə yoxdur. Nə Babilistan qülləsi, nə Semiramida bağları, nə saraylar, nə bir sütun, nə də bir divar var; şəhər yoxdur. Onun varlığını sübut edən yeganə əşyayi-dəlil taxta göstəricidir.
Yol, xurma ağaclarının kölgəsində gizlənən ikimərtəbəli evin önündə başa çatır. Qapının üstündə “Muzey” sözü yazılmışdır.
Qoca ərəb uzunsov bir otaqdan ibarət muzeyin qapısını açıb təsadüfi turistin belə bildiyi, “təbii və tarixi səbəblər üzündən bu günə kimi qalmayan” Babilistan qülləsi və Hammurapi haqda əzbərlənmiş cümlələrlə tələsik məlumat verdi.
Babilistan muzeyinin bəxti gətirməyib. İraq müstəqil dövlət olanadək burada qazıntı işlərini əsasən Avropa ekspedisiyaları aparırdılar. Odur ki, arxeoloqların ən maraqlı tapıntıları Avropa ölkələrinin paytaxtlarına daşınmışdır.
Muzeyin arxasındakı təpənin üstünə çıxanda bütün Babilistanı, daha doğrusu, arxeoloqların qazıb üzə çıxartdığı yerləri açıq-aydın görürsən. Bütün təpəliklər qazıq-qazıq edilmiş, müxtəlif dərinlikdə və endə xəndəklər atılmışdır. Bunların bəzisi yüz əlli il əvvəl, bəzisi isə lap bu yaxınlarda qazılmışdır. Şəhər elə bil başı üstə qoyulmuşdur – yuxarıdan təqribən hamardır, səthin dərinliklərində isə müxtəlif ucalıqda evlər görünür. Təpəliklərdə saray tağları, divar qalıqları, mağaranı xatirladan zirzəmilər gözə dəyir.
Qoca ərəb deyir:
– Semiramidanın asma bağları, bax, bunlardır.
Qarşımızda başqalarından fərqlənməyən təpəliklərdən başqa heç bir şey görünmürdü.
– Gəlin, indi də, mərasimlər keçən küçə ilə gedək.
O, bir neçə addım atıb, bizi də çağırdı. Birdən lap bir addımlıqda dərin xəndəyə rast gəldik. Küçə daş örtüyə kimi qazılmış və min illər ərzində şəhərin dağıntıları altında qalmış və elə bil dünən hamar kərpiclərdən hörülmüş divarlar əfsanəvi quşların barelyefləri ilə bəzədilmişdir.
Nəhayət, biz labirint kimi dar və çox da dərin olmayan xəndəklər qazılmış meydana gəlib çıxdıq. Bu bürküdə bizimlə gəzməkdən təngə gəlmiş az-az danışan qoca dedi:
– Babilistan qülləsi.
Mən yalnız indi inandım ki, qüllə yoxdur, ondan bir kərpic belə qalmayıb. Makedoniyalı İsgəndər öz işini yaxşı bilirdi. O, meydanı kifayət qədər yaxşı təmizlətdirmiş və hətta orada yeni qüllə, daha doğrusu, zikkuratallah Mərdukun Babil məbədi üçün bünövrə hazırlatmışdır. Şərqin sahibi özünün simasında şərqli allahlara pərəstişin qorunmasının və yayılmasının qayğısını çəkirdi.
Babilistan təpələrinə gələn ilk arxeoloqlar və sadəcə dəfinə hərisləri Babilistan qülləsini axtarırdılar. Babilistanda arxeoloji qazıntılar artıq iki yüz ildir ki, aparılır. Lap əvvəldən bu qazıntılar qüllənin tapılmasına yönəldilmişdi. Qüllənin durduğu yeri tapan və onun bünövrəsini kəşf edən ilk arxeoloq, 1899-cu ildə alman arxeoloji ekspedisiyası tərkibində ölü şəhərin elmi metodla qazıntısına başlayan Koldevey olmuşdur.
Kərpic, saxsı qırıntıları və qum tozundan əmələ gəlmiş təpəliklərdə birinci həftə ərzində aparılan qazıntı işləri zamanı Koldevey nəhəng divara rast gəlmişdi. Koldeveyin bəxti gətirmişdi. Onun rast