ISBN 978-5-0059-6856-2 (т. 6)

      ISBN 978-5-0059-5697-2

      Created with Ridero smart publishing system

      Zasiedlenie Syberii

      Syberia jest częścią azjatyckiego terytorium Rosji od Uralu na Zachodzie po pasma górskie zlewni Pacyfiku na wschodzie i od wybrzeży Oceanu Arktycznego na północy Po podwyższone stepy Kazachstanu i granicę Mongolii na południu. Teren Syberii jest bardzo zróżnicowany. W jej obrębie wyraźnie wyróżniają się 4 duże regiony geomorfologiczne: Nizina Zachodniosyberyjska, Płaskowyż Środkowosyberyjski, góry południowej Syberii i system gór północno-wschodnich (kraj Wierchojańsko-Kołymski).

      Pierwsze ślady pobytu człowieka na Syberii pochodzą z epoki kamienia. Stanowiska prymitywnego człowieka z epoki górnego paleolitu są otwarte na rzekach: ob, Angar, Jenisej, pod Irkuckiem, w Transbaikalii. Badania archeologiczne na Angarze i Jeniseju wykazały, że te odległe wschodnie obszary pod koniec czasów solutrejskich i wczesnych Madeleine są infiltrowane przez człowieka, który posiadał kulturę bardzo zbliżoną do kultury górnego paleolitu na Równinie Rosyjskiej. Najwcześniejszym z zabytków tego rodzaju jest osada znaleziona w mieście Irkuck, gdzie wraz z kośćmi nosorożca, renifera i innych czwartorzędowych zwierząt znaleziono zdobione produkty z kła mamuta, a także narzędzia kostne i kamienne, w tym spiczaste, które przypominały, sądząc po opisie, solutrejskie spiczaste Europy. Nieco późniejsze, solutrejsko-Madeleine, to znaleziska w Bureti, nad rzeką Angara oraz we wsi Malta nad rzeką Belaya-dopływem Angary, gdzie odkryto pozostałości typowych osad górnego paleolitu, w których żyli łowcy mamutów, nosorożców, reniferów, dzikich koni i byków. Jedno z paleolitycznych mieszkań znalezionych w Bureti miało w planie kształt prostokąta o lekko zaokrąglonych narożnikach. Na krawędziach mieszkania, bezpośrednio nad zagłębieniem podłogi, pionowo wkopano kości udowe mamuta. Dla większej stabilności zostały one zaklinowane w dołach przez inne kości i płytki wapienne. Kości te służyły jako filary lub ograniczniki dachu mieszkania. Z mieszkania na zewnątrz prowadził wąski chodnik, również wyposażony na krawędziach symetrycznie rozmieszczonych kości udowych mamuta. Wewnątrz umieszczono palenisko zachowane w postaci ciągłego nagromadzenia masy popiołu. Dach mieszkania został zaaranżowany z rogów renifera. Zbliżone konstrukcyjnie mieszkania istniały w pobliskim Maltańskim parkingu nad rzeką Białą.

      Sądząc po ocalałych pozostałościach, mieszkania Bureti i Malty są uderzająco bliskie zimowym pół-podziemnym mieszkaniom plemion arktycznych z XVII—XVIII wieku. takie były na przykład valkary lub dosłownie «domy ze szczęk wieloryba» u osiadłych Czukczów. Szkielet walkarów, jak sama nazwa wskazuje, służył jako szczęki wieloryba, a ściany zostały zbudowane z kręgów i innych dużych kości tego zwierzęcia. Opisane przez rosyjskich podróżników pod koniec XVIII w. walkary Czukczów pokrywają się z paleolitycznymi mieszkaniami Bureti nie tylko pod względem technik budowlanych, ale także pod względem wielkości, konturów i tak charakterystycznych szczegółów, jak obecność filarów zaklinowanych w dołach dla stabilności kamieniami.

      W mieszkaniach Bureti i Malty pozostały porzucone lub zagubione przez ich mieszkańców liczne kamienne narzędzia zbliżone do Wczesnomadleńskich Europy Wschodniej i Zachodniej, a także bogate Zestawy biżuterii i wyrobów artystycznych, w tym rzeźbione wizerunki kobiet i latających ptaków.

      Na skałach w dolinie rzeki Leny, w pobliżu wioski Shishkine, pod ochroną kamiennych gzymsów ocalały wykonane czerwoną farbą wizerunki wymarłych zwierząt czwartorzędu-dzikich koni i prymitywnego byka, których kości znajdują się w warstwach paleolitycznych stanowisk.

      Jednak już w tych osadach, niezwykle zbliżonych do europejskich, znajdują się takie cechy kulturowe, które nie są charakterystyczne dla górnego paleolitu Europy.

      Dokładne i szerokie wykopaliska wielu osad (afontova Gora w Krasnojarsku, Kaiskaya Gora w Irkucku, Shishkina Makarov nad Leną, Oshurkovo i Niangi nad Selenga, Srostki w Ałtaju) wykazały, że wszędzie na tym rozległym obszarze wschodniej Syberii w górnym paleolicie gwałtownie zmieniają się zarówno formy, jak i technika wytwarzania wyrobów kamiennych. Większość narzędzi kamiennych jest tutaj reprezentowana przez rzeczy zupełnie nietypowe w porównaniu z europejskimi. Są to przede wszystkim duże, półksiężycowe skrobaki z wypukłym łukowatym ostrzem, a także masywne narzędzia tnące z całych podłużnych żwirów, których jeden koniec jest poprzecznie rozdrobniony w strome, prawie pionowe ostrze, zwykle tylko nieznacznie poprawione tapicerką. Bardzo charakterystyczne dla osad tego rodzaju są osobliwe produkty typu Skobel, wykonane z całych żwirów, w których na jednym końcu szerokie wióry skierowane z obu stron tworzą szerokie ostrze w kształcie klina.

      Jeszcze bardziej nieoczekiwany jest fakt, że w górnym paleolicie Syberii znajdują się takie techniki i narzędzia, które w Europie i Azji Środkowej są znane tylko w czasach mustierskich. Takie są na przykład nukleotydy archaicznego typu dysku; z usuniętych z nich szerokich i masywnych płyt o trójkątnych konturach wyróżniono spiczaste końce o równie archaicznym wyglądzie, podobnym wyglądem do spiczastych ostrzy mustierskich. Często takie spiczaste są tak podobne do mustierskich, że można je odróżnić tylko po materiale. Równie charakterystyczne dla syberyjskiego górnego paleolitu w swym archaicznym wyglądzie są Scrabble, których formy i charakter dekoracji ponownie powtarzają formy specyficzne dla mustierskich zabytków Zachodu.

      Jednak w osadach syberyjskich dobrze znana była technika górnego paleolitu oddzielania długich płyt w kształcie noża o regularnych równoległych powierzchniach na grzbiecie. Znajdują się tu wyroby kamienne o bardzo doskonałych i późnych w porównaniu z europejskimi kształtach: stożkowe i pryzmatyczne zarodki o regularnym kroju, wąskie i długie ostrza w kształcie noża, cienkie punkty. Istnieją ponadto proste i szorstkie w porównaniu do siekaczy europejskich. Istnieją miniaturowe skrobaki, często w kształcie dysku, podobne do późniejszych (azilskich) skrobaków Europy Zachodniej. W warstwach górnopaleolitycznych osad Syberii, wraz z narzędziami typu mustierskiego, znajdują się również typowe dla górnego paleolitu wyroby kostne, w tym tak zwane «różdżki wodzów», a także ząbkowane harpuny płaskich form azylowych i szpice kostne, które służyły jako groty włóczni lub rzutek.

      Wyroby górnopaleolityczne z Syberii: 1-Nucleus typu pryzmatycznego; 2-zgrubienie z płaskich kamyków; 3 – końcówka w kształcie liścia laurowego; 4 – harpun kostny; 5 – końcówka liniowa; 6-spiczasty punkt. 1, 2 i 6 – z Transbaikalii; 3, 4 i 5 – z góry Verkholensk, w pobliżu Irkucka. Historia świata, T. I, redaktor naczelny E. M. Zhukov, M., Państwowe wydawnictwo literatury politycznej, 1956, s. 79

      Zmienia się materiał, z którego wydzielano kamienne narzędzia. Dawniej w grę wchodził głównie lokalny krzemień szary i czarny zalegający w wapieniach. Teraz głównym surowcem dla mistrzów epoki kamienia są głazy kwarcytu, kamyki" czarnego i zielonego łupka jaspisowego, zebrane na brzegach Angary, Selengi, Leny, Jeniseju i innych rzek syberyjskich.

      Zmiany w kulturze obejmują nie tylko dziedzinę techniki wytwarzania narzędzi kamiennych i kostnych; prawie całkowicie znika bogata wcześniej Sztuka; zmienia się charakter osiedli; zamiast rozległych stałych mieszkań rozprzestrzeniają się, niewidoczne, lekkie przenośne namioty-zarazy.

      Najnowsze odkrycia wykazały, że kultura podobna do górnego paleolitu Syberii istniała jednocześnie u podnóża Uralu (nad rzeką Chusovą), Ałtaju i północnego Kazachstanu, a także wzdłuż górnego biegu rzeki Irtysz. Na południe i wschód od jeziora Bajkał zabytki kultury górnego paleolitu, takie same jak angaro-Jenisej, można prześledzić w dorzeczu rzek toli i Orkhon (na terytorium Mongolii). Tutaj ściśle łączą się z górnym paleolitem północnych Chin.

      Zabytki neolitu są odkryte we wszystkich regionach Syberii. W III tysiącleciu p. n. e. żyjące u podnóża Sayan i Ałtaju plemiona rasy kaukaskiej zajmowały się hodowlą bydła i nauczyły się przetwarzać metal (miedź i brąz), podczas gdy ludność bardziej północnego pasa leśnego była nadal w fazie neolitu. W około 2 tysiącleciu p. n. e. cały stepowy i leśno-stepowy pas Syberii od Uralu do Transbaikalii był zamieszkany przez plemiona hodowców bydła, którzy byli

---

Скачать книгу