Яланғоч иқтисодиёт. Чарльз Уилан
Читать онлайн книгу.
керак. Бошқа томондан, инновация билан шуғулланадиган (масалан, янги молиявий активларни ишлаб чиқадиган) ходимлар нима қилаётганликларини ҳар доим раҳбарларидан кўра яхшироқ билади. Ўз навбатида раҳбарлар акциядорларга қараганда кўпроқ нарсани билади. Бизнеснинг қийин томони шундаки, ходимларни яхши натижалар учун мукофотлаш керак, аммо бу йўлда ходимларга компанияга зарар етказиш учун рағбат яратиб қўймаслик ҳам лозим.
Директор-агент муаммолари дунёнинг энг йирик корпорацияларидагина учрамайди. Кўпгина ҳолларда мотивлари бизникига ўхшаш, аммо бизники билан айнан бир хил бўлмаган одамларни ишга ёллашимизга тўғри келади. “Ўхшаш” ва “бир хил” ўртасидаги фарқ ҳал қилувчи роль ўйнаши мумкин. Масалан, фирибгарларнинг ўзига хос тури бўлмиш кўчмас мулк агентлари, яъни риелторларни олайлик, улар сизнинг манфаатларингизни ўйлаб иш тутишлари керак, аммо улар доим ҳам бундай қилмайди. Мулкни сотиб оляпсизми ёки сотяпсизми, аҳамияти йўқ. Келинг, аввалига вазиятни харидор кўзи билан кўриб чиқамиз. Агент хушмуомалалик билан сизга кўплаб уйларни кўрсатиб чиқади ва ниҳоят сиз ўзингизга мос уйни топасиз. Ҳозирча ҳаммаси яхши. Энди сотувчи билан уй нархи устида савдолашиш вақти келади ва бу масалада кўпинча риелтор асосий маслаҳатчингиз вазифасини ўтайди. Бироқ риелторнинг хизмат ҳақи сиз сотиб олган уйнинг нархидан фоиз эканини ҳисобга олсак, сиз уй учун қанча кўп тўлашга тайёр бўлсангиз, агент шунча кўп пул топади ва харид жараёни шунча кам вақт олади.
Кўчмас мулкни сотаётганнинг ҳам муаммолари бор, аммо улар камроқ кўзга ташланади. Уйни қанча юқори нархда сотсангиз, агентингиз шунча кўп пул топади. Бу яхши. Аммо рағбатлар ҳали ҳам тўғри йўналган эмас. Сиз 300 минг доллар атрофида турадиган уйни сотяпсиз, дейлик. Агент унинг нархини 280 минг этиб белгилаши ва йигирма дақиқа ичида сотиши мумкин. Ёки 320 минг доллар нарх белгилаб қўйиб, уйни нархига қарамай сотиб олишга тайёр харидорни кутиши мумкин. Иккала ҳолатда сотиш орқали кўрадиган даромадингиз ёки зарарингиз жуда катта – 40 минг доллар. Бироқ кўчмас мулк агенти учун вазият бутунлай бошқача бўлиши мумкин. Уй юқори нархда сотувга қўйилса, риелтор уйни потенциал харидорларга бир неча ҳафта давомида кўрсатиши, улар учун эшикларни доимий очиб туриши, ҳаттоки уйдан ёқимли ҳид келиши учун печенье пишириб туришига тўғри келади. Бошқача айтганда, бир дунё иш. Айтайлик, агентнинг фойдаси уч фоизни ташкил этади. Демак, у деярли ҳеч нарса қилмасдан уйни 280 минг долларга сотиши ва 8400 доллар ишлаши ёки кўп ҳафталик машаққатли меҳнатдан сўнг 9600 доллар ишлаб топиши мумкин. Ўзингиз қайси бирини танлаган бўлардингиз? Савдо харидор фойдасига бўладими ёки сотувчининг фойдасига – агент учун аҳамияти йўқ. Ҳар қандай кўчмас мулк агенти учун энг кучли мотив – шартномага қўл қўйдириб олиш холос.
Иқтисодиёт бизни мотивларни тўғри танлашга ўргатади. “Wall Street” фильмидаги қаҳрамон Гордон Гекко айтганидек, очкўзлик яхши, шунинг учун ҳам у доим сиз билан эканига ишонч ҳосил қилинг. Бироқ Геккони мутлақо ҳақ деб