Уч бақалоқ. Юрий Олеша
Читать онлайн книгу.
doktori tushmagur-e! Plashingiz qayoqda qoldi bo‘lmasa? Yo‘qotib qo‘ydingizmi? Oh, oh!..
– Ganimed xola, men yana ikkala poshnamniyam sindirib tashlab keldim…
– Voy, o‘lmasam, bu ko‘rgilik ham bormidi?!
– Bugun undan ham og‘irroq falokat yuz berdi, Ganimed xola: qurolsoz Prosperoni asirga oldilar. Uni temir qafasga solib qo‘yishganmish.
Ganimed xola kunduzgi bo‘lgan voqealardan bexabar edi. U to‘plar gumburini eshitgan, shahar tepasida yong‘in shu’lasini ko‘rgan edi. Qo‘shni xotin unga Sud maydonida yuzta duradgor isyonchilarni qatl etish uchun kundalar yasashayotganini aytgan edi.
– Men judayam qo‘rqib ketdim. Hamma derazalarning qopqalarini yopdim-da, hech qayoqqa chiqmasdan sizni kutib o‘tirdim. Hadeganda kelavermadingiz. Judayam xavotir oldim. Tushlik ovqatingiz sovib qoldi, kechlik taomingiz ham sovidi, sizdan bo‘lsa darak yo‘q....
Tong otib qolgandi. Doktor yotgani hozirlik ko‘ra boshladi.
U o‘rgangan yuzta ilm orasida tarix fani ham bor edi. Uning charm muqovali kattakon daftari bo‘lib, doktor mana shu daftarga yuz bergan muhim voqealar haqida o‘z mulohazalarini yozib borardi.
– Har qanday vaziyatda ham saranjom bo‘lish kerak, – dedi doktor barmog‘ini ko‘tarib.
Shundan keyin, doktor garchi juda qattiq charchagan bo‘lsa ham, o‘sha charm muqovali daftarini olib, stuliga o‘tirdi-da, yoza boshladi:
«Hunarmandlar, konchilar, matroslar – shaharning barcha qashshoq aholisi Uch Baqaloq hokimiyatiga qarshi qo‘zg‘olon ko‘tardi. Gvardiyachilar g‘olib chiqdilar. Qurolsoz Prospero qamoqqa olindi, gimnastikachi Tibul qochdi. Hozirgina Yulduz maydonida bir gvardiyachi o‘z ofitserini otib o‘ldirdi. Bu demak – yaqinda hamma askarlar ham xalqqa qarshi jang qilishdan va Uch Baqaloq hukumatini himoya qilishdan bosh tortadilar. Lekin Tibulning taqdiri xavotirli…»
Shu yerga kelganda doktor orqasidan bir nimaning taqillagani eshitildi. U orqasiga o‘girildi. U yerda kamin pech bor edi. Mana shu kamindan yashil plash kiygan baland bo‘yli bir odam chiqib keldi. Bu gimnastikachi Tibul edi.
IKKINCHI QISM
VALIAHD TUTTINING QO‘G‘IRCHOG‘I
IV BOB
SHARFURUSH AMAKINING AJOYIB SARGUZASHTLARI
Ertasi kuni Sud maydonida ish qaynardi. Duradgorlar u yerga o‘nta kunda qurayotgan edilar. Gvardiyachilardan tuzilgan soqchilar duradgorlar ishini nazorat qilardilar. Duradgorlar esa istar-istamas ishlardilar.
– Kosiblar va konchilar uchun kunda yasashni istamaymiz! – deb g‘azablanishardi ular.
– Ular bizning og‘alarimiz.
– Ular mehnatkash ahliga erk berish uchun jonlarini ham ayamadilar!
– O‘chir ovozingni! – deb baqirardi soqchilar boshlig‘i, uning hayqirig‘i shunchalik dahshatli ediki, baqirganida tikka turgan taxtalar yiqilib tushardi. – Jim bo‘llaring, bo‘lmasa hammangni qamchi bilan savalataman!
Bugun ertalabdan boshlab Sud maydoniga har tomondan odamlar to‘p-to‘p bo‘lib kela boshlagan edi.
Kuchli shamol esib chang-to‘zon ko‘tarildi, osma viveskalar tebranar, g‘ijirlar, shamol odamlarning boshidan shlyapalarini uchirib, irg‘ishlab-irg‘ishlab ketayotgan izvoshlarning g‘ildiraklari ostiga olib kirib ketardi.
Bir yerda shamol quturib alomat voqea yuz berdi: bir amaki shar sotib turgan edi, shamol uni shar-mufaklari bilan osmonga uchirib ketdi.
– Ura! Ura! – deb qichqirishdi bolalar bu antiqa parvozni tomosha qilisharkan. Ular xursand bo‘lganlaridan chapak chalishardi: birinchidan, bu manzaraning o‘zi alomat tomosha edi, ikkinchidan esa bolalar shar sotuvchi amakining osmonga uchib, noqulay ahvolga tushganidan bir qadar xursand edilar. Chunki bolalar bu sharchi amakiga doim hasad bilan qarardilar. Hasad – yomon narsa. Lekin iloj qancha! Qizil, ko‘k, sariq sharlar doim bolalar ko‘ziga juda ham ajoyib bo‘lib ko‘rinardi. Bunaqa sharka ega bo‘lish har qaysi bolaning eng shirin orzusi edi. Bu amakida bo‘lsa, bunaqa sharlar judayam ko‘p edi. Shar sotuvchi amaki umrida o‘zining qizil, ko‘k, sariq, sharlaridan birontasini hatto eng odobli bolagayam, eng yoqimtoy qizchagayam sovg‘a qilmagan edi; shunday qilsa, mo‘jiza sodir bo‘lardi-ya! Holbuki, mo‘jiza bo‘lmaydi-da!
Mana endi u shu toshbag‘irligi uchun jazosini oldi. U sharlari bog‘langan iplarga osilgancha shahar tepasidan uchib borardi. Juda balandda – moviy osmonda uchib borayotgan bu sharlarning g‘ujumlari bamisoli rang-barang bir bosh sehrli uzumga o‘xshardi.
– Voy-dod! – deb qichqirardi shar sotuvchi amaki jonidan umidini uzib, oyoqlarini likillatgancha.
Uning chipta kavushlari oyog‘iga ancha katta edi. U yerda yurgan paytida-ku, kavushlarining kattaligi uncha sezilmasdi-ya. Chunki u kavushlari oyog‘idan tushib qolmasligi uchun xuddi yalqov odamday oyog‘ini sudrab bosardi.
Ammo endi osmonga ko‘tarilganida yerdagi hunarini qo‘llay olmay qoldi.
– Padariga la’nat!
Uning oyoqlari xuddi loy tepayotganday likillardi.
– Padariga la’nat!
Uning boshi uzra bir to‘p shar shamolda silkinib, bir-biriga ishqalanib, g‘ijirlardi.
Axiyri uning oyog‘idan bir poy kavushi tushib ketdi.
Pastda shar sotuvchi amakiga ergashib chopib ketayotgan bolalar buni ko‘rib:
– Qaranglar! Xitoy yong‘og‘i! Xitoy yong‘og‘i! – deb qichqirishardi. Darhaqiqat, uchib tushib kelayotgan kavush xitoy yong‘og‘iga o‘xshab ketardi.
Xuddi shu mahal ko‘chadan raqs o‘qituvchisi o‘tib ketayotgan edi. U juda ham nafosatli bo‘lib ko‘rinardi. Uning bo‘yi uzun, dumaloq boshi mushtumdakkina, oyoqlari esa chillakdek ingichka edi – shunga ko‘ra u yo skripkaga, yo chigirtkaga o‘xshab ketardi. Nayning mungli sadosiga va raqs tushuvchilarning muloyim gaplariga moslangan nazokatli quloqlariga bolalarning quvnoq baqiriq-chaqiriqlari qattiq botdi.
– Baqirmanglar! – dedi u achchig‘lanib. – Baqirish odobdan emas, axir! Odam degan o‘z xursandchiligini nafis va xushohang so‘zlar bilan ifoda qilmog‘i lozim… Xo‘sh, masalan…
U viqor bilan gerdayib turib, gap boshlamoqchi bo‘lgan edi, lekin misol keltirishga ulgirolmadi. Hamma raqs o‘qituvchilari singari u ham asosan pastga, oyog‘i ostiga qarashni odat qilgan edi! Attang! U tepada nima bo‘layotganidan bexabar edi.
Xuddi shu mahal shar sotuvchining kavushi uchib kelib uning boshiga tushdi. O‘qituvchining boshi kichkina edi, shuning uchun kattakon chipta kavush uning boshiga loppa-loyiq shlyapadek kiyilib qoldi.
Bu holdan endi nazokatli raqs o‘qituvchisi ham yalqov ho‘kizlar qo‘shilgan aravaning egasidek baqirib yubordi.
Kavush yuzining yarmini berkitgan edi.
Bolalar qorinlarini ushlagancha qotib-qotib kula boshladilar:
– Ha-ha-ha! Ha-ha-ha!
Raqs muallimi Bir-ikk-uchs
Doim o‘ziga berar g‘alat tus.
Kalamushga ham ketadi o‘xshab,
Eh, uning burni uzun edi zab.
Burni uni ko‘p xijolat qipti
Va chipta kavush o‘sib chiqipti.
Devor boshiga o‘tirib olgan bolalar shunday qo‘shiq to‘qishgan edi, lekin ular payt kelishi bilan devorning narigi tomoniga sakrab tushib juftakni rostlashga shay bo‘lib o‘tirardilar.
– Oh! – deb ingrardi raqs o‘qituvchisi. – Oh, men qanday iztirob chekyapman! Baski, boshimga kavush tushishi yozilgan ekan, mana bu jirkanch, dag‘al chipta kavush o‘rniga hech bo‘lmasa, ballarda kiyiladigan jajji tuflicha tushmaydimi!
Bu