Паняцце гіпнозу: навуковы падыход. Андрей Тихомиров
Читать онлайн книгу.
ваючы пільны погляд на кончыку ўласнага носа; відавочна, што няма неабходнасці ў экзотерическом уздзеянні, каб выклікаць феномен месмеризма. Асноўная мэта ўсіх гэтых працэсаў – выпрацаваць звычку да абстрагавання або канцэнтрацыі ўвагі, пры якой суб'ект цалкам паглынуты адной ідэяй або ланцужком ідэй, у той час як ён не ўсведамляе або абыякава ставіцца да любога іншага аб'екта, мэты або дзеяння. Самую раннюю запіс апісання гіпнатычнага стану можна знайсці ў працах Авіцэны, Персідскага лекара, які пісаў пра "трансе" ў 1027 годзе. Сучасны гіпноз зарадзіўся ў канцы 18 стагоддзя і стаў папулярным дзякуючы Францу Месмеру, нямецкаму лекара, які стаў вядомы як бацька "сучаснага гіпнозу". У той час Гіпноз быў вядомы як "месмерызм", названы ў гонар Месмера. Ён лічыў, што гіпноз-гэта своеасаблівая містычная сіла, якая выцякае з гіпнатызёра да загіпнатызаванага чалавека, але яго тэорыя была адхілена крытыкамі, якія сцвярджалі, што ў гіпнозе няма магічнага элемента.
Існуюць розныя тэорыі, якія тлумачаць гіпноз і звязаныя з ім з'явы. Тэорыі змененага стану разглядаюць гіпноз як зменены стан свядомасці ці транс, які характарызуецца узроўнем усвядомленасці, выдатным ад звычайнага стану свядомасці. Наадварот, недзяржаўныя тэорыі разглядаюць гіпноз, па-рознаму, як эфект плацебо, пераазначэнне ўзаемадзеяння з тэрапеўтам або форму вобразнага выканання роляў.
Заснаваныя на гіпнозе метады лячэння сіндрому раздражнёнага кішачніка і менопаузы пацвярджаюцца фактычнымі дадзенымі. Выкарыстанне гіпнозу для лячэння іншых праблем дало неадназначныя вынікі, напрыклад, пры адмове ад курэння. Выкарыстанне гіпнозу як формы тэрапіі для аднаўлення і інтэграцыі ранняй траўмы выклікае спрэчкі ў навуковым мэйнстрыме. Даследаванні паказваюць, што гіпноз чалавека можа спрыяць фарміраванню ілжывых успамінаў, і што гіпноз не дапамагае людзям больш дакладна ўспамінаць падзеі.
Гіпноз-своеасаблівае, блізкае да сну стан чалавека і вышэйшых пазваночных жывёл, у аснове якога ляжаць з'явы тармажэння вышэйшых аддзелаў галаўнога мозгу. Аж да 60-х гг.19 ст. ўяўленні аб гіпнозе грунтаваліся на спірытуалістычных дапушчэннях асаблівых «флюіды», або магнетычных хваль, – асаблівых токаў, нібыта распаўсюджваюцца гіпнатызёрам. Містычныя ўяўленні аб гіпнозе былі разбураны працамі рускіх (в. м.Бехтерев, О. О. Мочутковский, А. а. Такарскі і інш.) і французскіх (Н. Бернгейм і ж. Шарко) навукоўцаў. З імёнамі гэтых навукоўцаў звязана пачатак навуковай распрацоўкі праблем гіпнатычных станаў. Імі ўстаноўлена тэрапеўтычнае значэнне гіпнозу, а таксама высветлена спецыяльная ролю выклікання як метаду выкарыстання псіхалагічнага фактару ў лячэбных мэтах. Аднак у з'явах гіпнозу заставалася яшчэ шмат нявысветленага. У прыватнасці, памылкова змешвалі гіпноз і выкліканне. Прыхільнікі псіхалагічнага кірунку і цяпер працягваюць прытрымлівацца састарэлага і няправільнага становішча Бернгейма, што «гіпнозу няма, ёсць толькі выкліканне, выкліканне ж ёсць самаўнушэнне». Між тым з'явы гіпнозу і выклікання розныя: калі стан гіпнозу ўласціва і чалавеку і жывёлам, то ўспрымальнасць да слоўнага выклікання – ўласцівасць толькі вышэйшай нервовай дзейнасці чалавека. Фізіялагічная бок выклікання знайшла сваё тлумачэнне ў вучэнні і.п. Паўлава аб сігнальнай функцыі вялікіх паўшар'яў, аб узаемадзеянні першай і другой сігнальных сістэм у вышэйшай нервовай, дзейнасці чалавека.
І. п. Паўлаў і яго вучні, старанна вывучаючы гіпноз ў досведах на жывёл і назіраннях над людзьмі ў клініцы, далі навуковае абгрунтаванне з'яў гіпнозу, што нанесла рашучы ўдар па агульнапрынятым у той час суб'ектыўна-псіхалагічнаму разуменню гіпнатычных станаў. Тэарэтычная аснова для гэтага была ўжо падрыхтавана вучэннем І.М. Сеченова аб Цэнтральным тармажэнні галаўным мозгам ніжэйлеглых аддзелаў нервовай сістэмы. У аснове гіпнатычнага стану, паводле вучэння і. п. Паўлава, ляжыць працэс тармажэння, які развіваецца ў форме частковага коркавага сну, абумоўленага дробавым і няроўна-мерных распаўсюджваннем тармажэння па паверхні кары вялікіх паўшар'яў галаўнога мозгу. Гэта прасторавае абмежаванне иррадиации і інтэнсіўнасці працэсу тармажэння служыць асноўным адрозненнем гіпнатычнага сну ад натуральнага, нармальнага, пры якім тармажэнне ахоплівае ўсю кару галаўнога мозгу (апускаючыся і на ніжэйлеглыя падкоркавыя адукацыі). Пры гэтым частковым тармажэнні звычайна захоўваюцца асобныя агмені воз – буждения – «вартавыя пункты», як іх называў Паўлаў, якія і забяспечваюць магчымасць сувязі паміж гипнотизируемым і гіпнатызуе. Такім чынам, чалавек у стане гіпнозу, як бы адгароджаны ад усіх знешніх раздражняльнікаў, успрымае слоўнае выкліканне. Велізарнае значэнне слова, як найбольш тыповага для чалавека ўмоўнага раздражняльніка, было выдзелена і.п. Паўлавым. Ён паказваў, што слова гіпнатызёра, з аднаго боку/ выклікае ў мозгу разлітае тармажэнне, з другога – канцэнтруе раздражненне ў пэўным участку кары паўшар'яў галаўнога мозгу. Тым самым выключаецца канкуруючае ўздзеянне ўсіх іншых знешніх раздражняльнікаў.
Развіццё гіпнозу-дынамічны працэс, які складаецца з некалькіх фаз, якія характарызуюцца рознай напружанасцю і глыбінёй тармажэння. Асноўныя з іх: ўраўняльнага фаза, калі незалежна ад сілы раздражняльніка рэфлекторныя адказы зраўняныя па інтэнсіўнасці; парадаксальная фаза – слабыя раздражняльнікі выклікаюць моцны эфект, а моцныя – слабы эфект; ультрапарадоксальная