Таайбараҥ. Венера Петрова
Читать онлайн книгу.
аран сырыттахтара. Биир-биир оротолоон, омооно ойууланан эрэр остуоруйа иһигэр олордуталаан кэбиспит киһи дуу? Кинилэр да өйүнэн айыллыбат таптал муҥутуур муҥун, үлүгэр үөһүн биллиннэр ээ. Таптал… Үөрэн сэгэйбит уоспар харах уута кэлэн иҥнэр. Дьолум сэрэх, хас түгэн бэлэх. Ол эрээри, сүүстэ таптаабыт сүрэх, хайа муҥун, бөҕөх. Эн буолуоҥ дуо, ыра оҥостубут ыраас тапталым, дьолум буолуох дуу, сорбун суоллуох дуу соҕотох доҕорум? Ыйытык ыйанна. Ыраах, ити аата, эмиэ ыҥырда.
Ким үгүс-үгүс үлүһүйүүлэрин үлтүркэйдэрин сөпкө таҥан тапталы айан таһаарар, ким кыранан да сөп буолан таптаабыт саҕа сананар, оттон кимиэхэ эрэ бэлэм таҥыллыбыт таптал бэлэх курдук тиксэр. Ол бэлэҕи кытары дьолу да туттаран ыыппаттар ээ…
Айыыда эмиэ өрөбүлтэн сөп буолбут. Уонна таһырдьа арыый ичигэс, устар күнү быһа дьиэҕэ сууланан олорор сүрэ бэрт. Сынньанар да сылаалаах, эркини өйөөн олорор эри хартыыҥка курдук көрөр салгымтыалаах. Салгын сии таарыйа Айыыда дьүөгэтигэр Маайка эмиэ ыалдьаттыһа барсар буолла. Маайкаҕа саатар эрэ буоллаҕа, күнү өлөрүөххэ наада. Кини эркинин ким да өйөөбөт, өйүөн сөптөөх өтөрүнэн көстүө суох чинчилээх.
Айыыда кинини сэргэхситиэн аһара баҕарар быһыылаах. Олохтон үчүгэйин эрэ үрүмэлээн үһүйээн гынан кэпсиир даҕаны, сөрү-сөпкө олоруу туһунан дойҕохтуур даҕаны – киһитэ истэн эрэ кэбиһэр. Санаата буоллаҕына – атыҥҥа, үчүгэй дьахталлар киэннэриттэн туспа-туора суолга.
– Дьүөгэм Мира наһаа үчүгэй дьахтар.
Дьэ сити, саҕаланнаҕа ити. Хайа эрэ, харахтаан да көрбөтөх Миратыгар барсымыахха да баар эбит. Күнү атыннык да өлөрүөххэ сөбө.
– Боростуой ыаллар…
Хата, инньэ диэ. Сөп түбэһэ сатаан кэмиэдьирбэккэ, бэйэтэ-бэйэтинэн буолуо.
– Чугаһаатыбыт.
Айыыда өссө да кэпсии турар эбит дуу. Маайка дөйөн хаалбыкка дылы. Саҥа үүммүт сылы хайдах эрэ саҕалаата дии. Сирдьит наада этэ, дьиҥинэн, мантыҥ оонньоон эрэ остуоруйа ээ. Орох устун үөскэ киирэн иһиэххэ, орооһор кыаҕа суох. Маайка олоҕо баар, остуоруйаҕа дылы буолан. Арай Айыыда киэнэ дьиҥнээх, лоп бааччы. Маайка кинини билэр курдук эрээри, букатын да билбэт эбит. Бэйэлээх бэйэтин олоҕун хаппахчыга хатаан сылдьар, ыына-мээнэ курдук ыһа-тоҕо кэпсээбэт. Кини да, Маайка да бакаа сирдьиттэр эрэ. Ол иһин, сэбэрэлэрин сэрэххэ туман-имэн быыһынан нэһиилэ ыйдаҥардан көстөр гыныахха.
– Кэллибит.
Киирэллэр. Дьүөгэлиилэр өр көрсүбэтэхтии үөрүү-көтүү бөҕөтө. Хайа, уонна Саҥа дьыл салааһына, үөрүүтүн үлтүркэйэ да баар буоллаҕа. Мира кыыс быһыылыын-таһаалыын, туттардыын-хаптардыын быдан атын. Айыыдаҕа эдьиийин курдук диэххэ дуу. Эрдээх үһү да тыалаабыт, оҕолордоох үһү да эмиэ ханналаабыттар эрэ. Эмискэ-эмискэ күлэн саһыгыратан, хаһааҥҥыта эрэ харааччы көрөн кыыс оҕото быһыылаах. Маайка буоллаҕына, ханан да кыбыллан тэҥэ сэһэргэһиэ суох. Тоҕо да кэлсэ турбута буолла?
– Ити – Болуодьа дьыбаана…
Эмиэ ыраата охсубут. Чүөчэлэрэ, тоҕо эмиэ сонуна ааһан, куукуна муннугун булбут, муннук-муннуга элэйэн эрэр дьыбааны, туох эрэ музей малын курдук одуулаан баран турдахтарай?
– Болуодьа даа? – Айыыда аны өмүрэҕэ киирдэ.
Болуодьа да Болуодьа, тугуй ол, бороруок дуо диэн боруоктаһан тура сыста. Маайкаҥ таһа эрэ толуу дьахтар, иһэ үөн ээ. Ол да буоллар, хайа эрэ Болуодьа дьыбаанын кини эмиэ көххө одуулаан баран турда.
Атаҕым сири билбэт диэн манныгы этэн эрдэхтэрэ. Өйө умулла-умулла холбонор, хараҕа ону-маны нэһиилэ ыйдаҥардар. Бу бэйэлээх дьахтары сүһүөх уйбата кыһыы дии. Олорон эриэх киһи бу быстах быһылаан туһуттан былаҕайга былдьаныах муҥа дуу. Хата, ичигэс сири булан тыынын күрэттэҕэ. Үөн өлбөт, быыс-хайаҕас бу да сырыыга көстөр ини. Халлаан хайа эрэ хаттыгаһыгар арыый атын суруллубут буолуохтааҕын сэрэйэргэ дылы. Кини да туохха эрэ ананан айылыннаҕа. Сири киртиттин диэн соруктаан ыыппатылар ини. Хаһыын эрэ, кырдьык, адьас атын аналлааҕар итэҕэйэр этэ. Туох эрэ туораттан орооһон, чуо кинини мэнээк олоруу эргиириттэн хостоон ылыа дии саныыра. Онто ханна баарый – эргийэн кэлэ турар биир кэм биир. Сүүрбэччэ сылы быһа суоҕу сураһаахтаабыт буолан таҕыста. Таптал диэбитэ – таах, мэнээк, оттон дьол диэбитэ – дьоҥкуо, көрүнньүк. Уоннааҕыта да күлүү гыммыт курдук.
Бу санааны эбит ээ! Саатар, итирбит кэннэ иилиир буоллаҕа. Санааны сайҕаары, саралаан баран саҥаттан саҕалаары иһэн-аһаан иэдэйээхтиир буоллаҕа. Дьиэ иһигэр, уора-көстө оннуктуура кэлиҥинэн арыый атыннык ааттанаары гынна. Улам ылларан, ыына-мээнэ иһигэр киирэн эрэрин бэйэтэ да билиниэхчэ.
– Вставай!
Хайалара буоллаҕай диэн хантайан көрө сатаата – туман быыһынан туох эрэ таҥастаах нуучча уолун сирэйэ туртайарга дылы.
– Забираем что ли.
Өссө хастар да быһыылаах. Ханна илдьэ бараары гыннахтарай? Онтон хардьыгынас саҥа подъеһы ылан кэбистэ. Рация! Тугу таайа оонньоон, быыһыах-абырыах дьон кинилэр эрэ.
– Я тут живу вообще-то, – нэһиилэ ыган таһаардаҕа үһү.
Тута итэҕэйэн, тилир гынан хааллылар. Таах тылламмата, дьиэтин буларын ааспыт быһыылаах. Үһүс этээс диэн эттэххэ дөбөҥ. Ырайга ыттарга тэҥэ дуу. Чык!..
– Это опять ты! – формалаах нуучча уолун сирэйэ нэһиилэ