Zamiast wstępu

      Rabbi Jakub powiada: „Świat doczesny to jakby przedsionek świata przyszłego. Przygotuj się w przedsionku, abyś mógł wejść do salonu”.

      W izraelskim przedsionku śmierć jest oswajana wcześnie. W żłobkach i przedszkolach, gdy z zejścia do schronu po ataku rakietowym z Gazy opiekunki robią dla niepoznaki zabawę. W szkołach, gdy młodzi Izraelczycy po raz pierwszy słyszą o istocie Zagłady. Gdy na licealnych wycieczkach do miejsc pamięci w Polsce poowijani w biało-niebieskie flagi płaczą pod Arbeit macht frei. W obowiązkowym wojsku, gdy ze śmiercią i bólem stają wreszcie twarzą w twarz. W rodzinach i wspólnotach, gdzie niemal każdy gdzieś kogoś stracił.

      Producenci leków przeciwlękowych i antydepresantów znajdują w Izraelu spory rynek zbytu. Trauma ocalałych z Zagłady jest transgeneracyjna. W izraelskim kalendarzu nieproporcjonalnie wiele świąt, nie licząc religijnych, dotyczy ofiar wojen, Szoa czy politycznych mordów. Miasto Ośmiu (Kirjat Szmona), Wzgórze Trzech (Giwat ha-Szlosza) czy Ścieżka Dziesięciu (Netiw ha-Asara), choć jako nazwy miasta i kibuców brzmią lekko, upamiętniają liczbę poległych tam żołnierzy. Podobnie jest z miejskimi placami, ogrodami i parkami, jak Plac Dziewięciu w Haderze, Park Pięciu w Aradzie czy Ogród Pamięci Ofiar Terroryzmu i Ogród Pamięci Poległych Żołnierzy pośrodku największego zieleńca Tel Awiwu, parku ha-Jarkon, przy którym mieszkam.

      W izraelskich wiadomościach niemal codziennie wspomina się o nowych ofiarach konfliktu. Śmierć z wieczornych serwisów informacyjnych ma krótki termin ważności; jest tak częsta, że po chwili już mało ciekawa. Na wieść o niej Izraelczycy reagują życiem ze zdwojoną siłą: w czerwcu 2016 roku po ataku na czekoladziarnię w telawiwskiej dzielnicy Sarona pojawiają się w lokalu już następnego dnia. Chcą pokazać, że się takiej śmierci nie boją.

      Ta regularna konfrontacja sprawia, że śmierć przestaje być gościem, a zaczyna być domownikiem. Należy ją oddramatyzować, pogodzić się z nią, jak z uczuciem topnienia ciała w upalne sierpniowe południa, zgrajami kotów o ludzkich spojrzeniach na dziesiątkach telawiwskich skwerów czy wszędobylską hucpą. A jednak, na przekór temu wszystkiemu, im dłużej w Izraelu mieszkam, tym bardziej dziwię się, jak traktowana jest tutaj śmierć.

      Śmiertelnie poważnie.

      Właśnie teraz, gdy nad Tel Awiwem zapada zmrok, zaglądam do naszego salonu. Oto mój mąż, dziennikarz czołowej izraelskiej gazety, autor kolumny z nekrologami („Po śmierci”), przygotowuje kolejną publikację. Przegląda notatki przyniesione z archiwum, przesłuchuje materiały z YouTube’a, śledzi gestykulującą na ekranie laptopa postać zmarłej przed tygodniem starszej