założone w 1765; ukazywało się co roku, zawierało wybór najnowszej poezji, noty krytyczne i informacje o wydarzeniach literackich; publikowali w nim m.in. Wolter, Chamfort, Beaumarchais i Delille; podczas Rewolucji Francuskiej wydrukowano w nim Marsyliankę (1793); publikacji „Almanachu” zaprzestano w 1833. [przypis edytorski]
34
Les Natchez – tytuł polski: Naczezi. [przypis edytorski]
35
indyjski – tu daw.: indiański, dotyczący Indian. [przypis edytorski]
36
rojalizm – opowiadanie się za monarchią. [przypis edytorski]
37
Dzieło to [„Studium o rewolucjach”], owoc gorzkich refleksji nad ludzkością – bieg myśli, jaki nasunęły Chateaubriandowi okrucieństwa rewolucji, pokrewny jest z ideologią bolszewizmu zawartą w utworze Rostworowskiego Miłosierdzie. „Postęp nie istnieje, nie warto robić rewolucji, pragnienie poprawy losu jest złudą, historia kręci się ciągle w kółko”. A przyszłość? Później ujrzy ją Chateaubriand w religii; obecnie odpowiada: „Nie wiem; to, co widzę w historii, to karuzela barbarzyństwa i szaleństwa. Zapewne będzie tak zawsze”. [przypis tłumacza]
38
Geniusz chrześcijaństwa (fr. Génie du christianisme) – pierwszy polski przekład ukazał się w r. 1818 pod tytułem Duch wiary chrześcijańskiej. [przypis edytorski]
39
ustalić się – tu: osiąść na stałe. [przypis edytorski]
40
książę d'Enghien – Ludwik Antoine de Burbon (1772–1804), krewny burbońskich królów Francji, ostatni potomek rodu Condé. Podejrzany o udział w spisku, z rozkazu Bonapartego, pełniącego funkcję Pierwszego Konsula, został porwany z neutralnej Badenii. Kiedy podejrzenia nie potwierdziły się, postawiono mu zarzut udziału w walkach przeciw Republice trzy lata wcześniej i krótkim procesie rozstrzelano. Śmierć księcia zaszokowała arystokrację europejską, która przestała ufać Bonapartemu. [przypis edytorski]
41
Kwowadisy – spolszczona lm. od Quo vadis, tytułu powieści Henryka Sienkiewicza. [przypis edytorski]
42
diariusz (daw.) – dziennik. [przypis edytorski]
43
pamflet – utwór zmierzający do zdemaskowania, ośmieszenia, a nawet poniżenia danej osoby czy instytucji. [przypis edytorski]
44
O Buonapartem i o Burbonach – fr. De Buonaparte et des Bourbons (1814). [przypis edytorski]
45
rewolucja lipcowa – kilkudniowe powstanie we Francji w 1830 r., w wyniku którego obalony został Karol X Bourbon, usiłujący przywrócić absolutyzm, a na tron powołano Ludwika Filipa I. [przypis edytorski]
46
upadek Orleanów – abdykacja (24 lutego 1848) i ucieczka króla Ludwika Filipa I, pochodzącego z orleańskiej linii rodu Burbonów; spowodowane zamieszkami podczas rewolucji lutowej, zakończonej proklamowaniem Drugiej Republiki Francuskiej. [przypis edytorski]
47
leitmotiv (z niem.) – motyw przewodni. [przypis edytorski]
Wielki Testament – utwór Franciszka Villona, wyróżniający się na tle literatury średniowiecznej swoim osobistym charakterem. [przypis edytorski]
50
Wyznania (fr. Les Confessions) – autobiograficzna powieść Jana Jakuba Rousseau, napisana w 1770, opublikowana w 1782, po śmierci autora. [przypis edytorski]
51
Od Wielkiego Testamentu Villona 1460 (!) aż do „Wyznań” Jana Jakuba Rousseau, żyła liryzmu kryje się pod ziemią – o ile nie zechcemy wciągnąć w jej obręb tego ogromu przejmującej niesamowitej poezji, jaka bucha z Myśli Pascala. [przypis tłumacza]
52
Adolf (fr. Adolphe) – powiastka Benjamina Constanta (1767–1830) wyd. w 1816, arcydzieło fr. literatury romantyzmu, opowiadająca o miłości introwertycznego, melancholijnego młodego narratora do starszej kobiety. [przypis edytorski]
53
Spowiedź dziecięcia wieku – powieść romantyczna Alfreda de Musseta (1810–1857), wyd. w 1826, napisana na podstawie przeżyć autora, mająca formę wyznań rozgoryczonego narratora rozliczającego się ze swoją miłosną przeszłością. [przypis edytorski]
54
Panna de Maupin – romantyczna powieść Théophila Gautier (1811–1872), wyd. w 1835, w formie listów pisanych przez główną bohaterkę i zakochanego w niej D'Alberta. [przypis edytorski]
55
Lelia – romantyczna powieść George Sand (1804–1876), wyd. w 1833, o tragicznej miłości poety Stenia do tytułowej bohaterki. [przypis edytorski]
56
Lespinasse, Jeanne Julie Éléonore de (1732–1776) – prowadząca jeden z najsłynniejszych salonów w Paryżu, zwana Muzą Encyklopedystów, znana z miłosnych listów do hrabiego de Guibert, opublikowanych po jej śmierci. [przypis edytorski]
57
Eryk Falk – postać z trylogii Stanisława Przybyszewskiego (1868–1927) Homo sapiens (1895–98), występująca w utworach Na rozstaju oraz Po drodze. [przypis edytorski]
58
De profundis – opowiadanie Stanisława Przybyszewskiego, wyd. w 1895. [przypis edytorski]
59
Plasfodor, bohater (…) sztuki Stanisława Ignacego Witkiewicza – Pragmatyści, „Zdrój”, sierpień 1920. [przypis tłumacza]
60
Nieboska Komedia – dramat Zygmunta Krasińskiego z 1835 r. [przypis edytorski]
61
Horsztyński – dramat Juliusza Słowackiego z 1835 r. [przypis edytorski]
62
filiacja (z łac. filiatio: synostwo) – pokrewieństwo, powiązanie pomiędzy dwoma osobami a. rzeczami, z których jedna pochodzi od drugiej. [przypis edytorski]
63
Hernani – bohater głośnego dramatu romantycznego Hernani, czyli honor kastylijski Wiktora Hugo (1802–1885) z 1829 r. [przypis edytorski]
64
Antony – tytułowy bohater romantycznego dramatu Aleksandra Dumasa (1802–1870) z 1831 r. [przypis edytorski]
65
Didier – bohater dramatu Marion Delorme Wiktora Hugo (1802–1885) z 1829 r. [przypis edytorski]
66
le beau tenébréux – dosł.: przystojny brunet; archetyp atrakcyjnego samotnego mężczyzny, z którego emanuje mroczny i tajemniczy urok. [przypis edytorski]
67
Bez dogmatu – powieść Henryka Sienkiewicza z 1891 r. [przypis edytorski]
68
niestosunek (daw.) – brak proporcji. [przypis edytorski]
69
faszyna – umocnienia z powiązanych gałęzi wikliny, służące kiedyś do uzupełniania fortyfikacji oraz do zasypywania fos obronnych podczas ataku na fortyfikacje, a dziś do zabezpieczania
