wiśniowiecczyk – żołnierz księcia Wiśniowieckiego. [przypis redakcyjny]
160
oblan – dziś: oblany. [przypis redakcyjny]
161
gonić w piętkę – coraz gorzej sobie radzić, tracić zdolność logicznego myślenia i działania. [przypis redakcyjny]
162
ogar – pies gończy, tu pogard. o krewkim Czaplińskim. [przypis redakcyjny]
163
kundys – kundel. [przypis redakcyjny]
164
Galata – dziś dzielnica Stambułu, położona po europejskiej stronie cieśniny Bosfor, dawniej osobne miasto tureckie. [przypis redakcyjny]
165
A taki breszesz i breszesz (ukr.) – No właśnie kłamiesz i kłamiesz a. No właśnie szczekasz i szczekasz; ukr. brechaty – kłamać (o człowieku); szczekać (o psie). [przypis redakcyjny]
166
Szelmą jestem bez uszu – aluzja do zwyczaju obcinania uszu skazańcom. [przypis redakcyjny]
167
słoboda – nowa osada, której mieszkańcy są początkowo zwolnieni od opłat na rzecz właściciela. [przypis redakcyjny]
168
ekonomia – dobra ziemskie, z których dochód przeznaczony był na osobiste potrzeby króla i dworu. [przypis redakcyjny]
169
znosić się z kimś (daw.) – spotykać się z kimś. [przypis redakcyjny]
170
duchowieństwa obydwóch obrządków – tj. księży katolickich i prawosławnych. [przypis redakcyjny]
171
wiśniowiecczyk – żołnierz księcia Wiśniowieckiego. [przypis redakcyjny]
172
Wiśniowiecki, Jeremi Michał herbu Korybut (1612–1651) – książę, dowódca wojsk polskich w walkach z kozakami; ojciec późniejszego króla polskiego, Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1640–1673). [przypis redakcyjny]
173
nad hetmany – dziś popr. forma N. lm: nad hetmanami. [przypis redakcyjny]
174
Władysław IV Waza (1595–1648) – król Polski w latach 1632–1648. [przypis redakcyjny]
175
Quatuor articuli judicii castrensis: stuprum, incendium, latrocinium et vis armata alienis aedibus illata (łac.) – Cztery artykuły sądu polowego: gwałt, podpalenie, rozbój i napaść zbrojną siłą na czyjś dom. [przypis redakcyjny]
176
vis armata (łac.) – siła zbrojna. [przypis redakcyjny]
177
głuszec – duży ptak z rodziny kurowatych, przysłowiowy ze względu na swoje obyczaje godowe, kiedy to puszy się i śpiewa pieśń godową, nie zwracając uwagi na żadne niebezpieczeństwo, nawet na zbliżanie się myśliwego. [przypis redakcyjny]
kondemnata (z łac.) – wyrok skazujący. [przypis redakcyjny]
180
infamis (z łac.) – człowiek pozbawiony honoru. [przypis redakcyjny]
181
z czupryny a. z głowy się mu kurzy – żartobliwie o pijanym. [przypis redakcyjny]
182
pludry – krótkie, bufiaste spodnie dworskie lub żołnierskie. [przypis redakcyjny]
183
nescio (łac.) – nie wiem. [przypis redakcyjny]
184
to pewna, że – dziś: to pewne, że. [przypis redakcyjny]
185
osiedzieć się – zadomowić się. [przypis redakcyjny]
186
hadko (z białorus.) – przykro, obrzydliwie. [przypis redakcyjny]
187
Świebodzin – miasto w dzisiejszym województwie lubuskim, w XVII w. pod władzą Habsburgów, jeszcze od średniowiecza słynne z wyrobu i eksportu sukna. [przypis redakcyjny]
bitwa pod Chojnicami (1454) – bitwa wojsk polsko-litewskich pod wodzą Kazimierza Jagiellończyka z Krzyżakami w czasie wojny trzynastoletniej; tę samą nazwę nosi bitwa z czasów potopu szwedzkiego (1657). [przypis redakcyjny]
waćpan (daw.) – skrót od: wasza miłość pan. [przypis redakcyjny]
200
sekundować (z łac. secundare: wspierać, popierać) – pomagać. [przypis redakcyjny]
201
ze łbów się kurzy – żartobliwie o pijanych. [przypis redakcyjny]
202
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru. [przypis redakcyjny]
203
Kudak (nazwa z tur.) – twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska. [przypis redakcyjny]
