“Wie sal weet?” antwoord sy pa. “Dalk van die vlaktes, dalk van die woud. Ek sou nie weet nie, dit is die geheim van die bye.”

      “O,” sê Kaninu.

      Toe sien hy die grys rook wat stadig van die hutte af opkrul.

      “Pa, hoekom krul die rook in die lug op? Hoekom val dit nie af ondertoe, soos die water in ’n stroompie nie?”

      Sy pa skud sy kop. “Hoe sal ek weet? Dit het nog altyd, en dit sal altyd – maar waarom, dit weet ek nie.”

      Kaninu kyk na die mielieplante wat groen en sterk in die sonlig staan, die koppe klaar aan die swel.

      “Pa, hoe kry die mieliepitjie dit reg om so ’n groot plant te word?” vra hy.

      “A,” sê sy pa en hy bind die rank styf vas sodat die korf sterk genoeg sal wees om baie heuning te hou. “Die geheim van ’n saadjie is ’n baie groot geheim. Die reën en die son en die goeie aarde se towerkrag werk op die mieliesaadjie elke jaar – maar hoe, dit moet jy my nie vra nie.”

      “O,” sê Kaninu. Hy het gedink sy pa weet alles.

      “Maar Pa, Pa kan tog seker vir my sê hoeveel kalwers ’n olifant kry. En het hy regtig ’n neus wat lyk soos ’n boomtak?”

      “Ha,” lag sy pa. “Ja, ’n olifant se neus lyk soos ’n boomtak. Ek het eenkeer een gesien. Maar die olifante van die woud is skugter diere, en hoeveel kalfies die koei het – dit is haar geheim. Net die Athi, die klein jagtertjies, weet dit.”

      “Ag,” sug Kaninu, en hy dink: Daar is soveel geheime in die wêreld, en ek, Kaninu, ken nie een van hulle nie.

      Toe sê hy: “Ag, Pa, sê asseblief vir my wat die jong mans op die danse sing wanneer hulle hul lywe verf en hul mooi maak om onder die volmaan met die meisies te gaan dans wanneer die oes ingebring word.”

      “O ho!” sê sy pa. “Die jong mans se gesing is soos die gebrul van leeus. Wanneer hulle dans, is dit soos die gaselle wat oor die vlaktes spring – maar hul woorde …” Hy glimlag en skud sy kop, “hulle woorde is nie vir die ore van ’n kind bedoel nie. Eendag wanneer jy ’n krygsman is wat op die vlaktes geveg het, sal jy hulle ook sing, Kaninu. Maar nou is jy te klein.”

      “Ag,” sug Kaninu. “Almal het geheime, net ek, Kaninu, het g’n geheime nie.”

      Toe staan sy pa op en stap weg om die korf in ’n hoë, hoë boom te gaan versteek. Kaninu kyk hom met ’n seer hart agterna. Hoekom wil sy pa nie vir hom die geheime van die krygsmanne vertel nie?

      Hy stap weg na sy ma se hut, en op pad soontoe loop hy verby sy oupa, wat in die son aan ’n stuk hout sit en kerf. Sy oupa is oud, baie oud, en hy sit heeldag in die son, en hy vat snuif en knoop ’n geselsie aan met almal wat verbykom. Kaninu gaan sit langs hom.

      “Cio irogea thaai,” sê sy oupa. “Vrede vir jou, my kind.”

      “Eh, Oupa,” antwoord Kaninu. “Ek hoop Oupa het goed geslaap. Wat maak Oupa daar?”

      “’n Mooi stok vir jou pa om saam te dra wanneer hy deur die woud loop.”

      “O,” sê Kaninu, en hy kyk hoe sy oupa se ou hande die hout om en om draai en stukkie vir stukkie wegkerf.

      “Kyk daar anderkant, onder die doringboom,” sê Kaninu en hy wys met sy vinger. “Kyk, daar sit die mans en vergadering hou. Waarvan praat hulle, Oupa, wanneer hulle heeldag lank onder die doringboom by die kehaaro sit?”

      “Hulle sien toe dat reg geskied,” sê sy oupa.

      “Oor wie moet hulle vandag oordeel?”

      “A, dit mag ek nie sê nie. Sulke goed is nie bedoel vir die ore van iemand wat nog so klein is nie. Wag tot jy ouer is, dan sal jy saam met jou pa na die raadsvergadering gaan en luister na wat die manne sê.”

      “O,” sê Kaninu. “Maar sal Oupa vir my sê wat die ou manne sê wanneer hulle met God gaan praat daar onder die vyeboom en op die heilige berg uitkyk?”

      Maar sy oupa skud net sy kop. Sy hande raak stil en sy oë, diep in sy verrimpelde gesig, kyk ver weg oor die heuwels, en hy onthou.

      “Kleintjie,” sê hy sag, “wanneer die ou manne met God praat, dan is die woorde vir God alleen bedoel. Hy, Ngai – wenyenyagia erima, na ukaiyuia njuue – Hy wat die berge laat skud en riviere hul walle laat oorstroom. Hy is die skepper van alle dinge. Hy stuur oorvloedige oeste of verskriklike droogtes. Hy is in die donderslag en in die weerligstraal, en ’n mens is maar ’n nietigheid in sy hande. Wanneer jy oud en baie wys is, Kaninu, sal jy ook met God gaan praat onder die vyeboom. Maar jy is nog baie klein, en jy wil alles van elke ding weet, alles tegelyk.” Sy oupa glimlag. “Uh-uh, uh-uh. Jy is die klein bokkie wat oor die afgrond sal stort op soek na beter en nog beter kos, al is daar groen gras in oorvloed voor sy voete. Elke leeftyd het sy geheim, Kaninu. Die geheim van die ou man is om tot God te bid. Die geheim van die vader is om met wysheid te oordeel, om die vrede te bewaar. Die geheim van die krygsman is geslepenheid in die geveg. En die geheim van die kind, Kaninu, is om te leer om sy meerderes te respekteer, en om geduldig te wag op die wysheid wat met die jare kom … Op die regte tyd sal jy al ons geheime ken.”

      “O,” sê Kaninu, maar in sy hart sê hy: Ek haat dit om klein te wees. Ek wens ek kon sommer dadelik ’n grootmens wees en alles weet. Dit is so swaar om te moet wag tot mens oud is en al jou tande uitgeval het.

      Ná ’n rukkie word sy oupa se hande stil, en Kaninu sien dat die ou mens aan die slaap geraak het. Hy staan op en saggies skuif hy ’n sagte bokvelletjie in agter Oupa se kop wat teen die hut se muur gestut is.

      “Totsiens, Oupa,” fluister hy. “Mag die son Oupa warm maak terwyl Oupa slaap.”

      Kaninu hardloop af tot by die piesang-shamba. Daar sien hy sy ma en sy tante wat sit en potte maak, want dit is byna oestyd en almal het groot nuwe potte nodig om die graan in te bêre.

      “A, Ma,” sê Kaninu en hy hardloop tot by hulle. “Dis darem mooi potte. Wys vir my ook hoe om een te maak.”

      Maar sy tante trek haar oë op skrefies en sy lag.

      “Ehe, Kaninu!” kekkel sy. “Jy kan nie potte maak nie.” En sy lag totdat haar oë tussen die plooie van haar wange verdwyn. “Wie’t nou al ooit gehoor van ’n seunskind wat potte maak? Dis vroumenswerk. Dis pure vroumenswerk.”

      “Die geheim van potte maak, is ’n vrou se geheim, Kaninu,” sê sy ma. “Net meisies leer dit, van hul ma’s. Toe, gaan kry vir jou iemand om mee te speel. Dis ongelukkig vir ’n seunskind om te sit en kyk hoe potte gemaak word.”

      Kwaad-kwaad draf Kaninu van die piesang-shamba af weg. Maar toe hy sy groot broer, Wamai, onder ’n boom sien sit waar hy die steel van ’n nuwe spies regsny, vergeet hy van al die ander. Wamai is ’n krygsman, en die smid het vir hom ’n nuwe spiespunt gemaak. Dis pragtig, slank en reguit, soos ’n blaar, en dit flits in die sonlig.

      Kaninu gaan hurk langs Wamai en wag tot Wamai hom verwerdig om hom raak te sien.

      “Hallo, Kaninu,” sê Wamai ná ’n rukkie.

      “Hallo, Wamai,” sê Kaninu skugter. Hy kyk met verwondering na hierdie Wamai wat ’n krygsman is, wat die moed van ’n leeu het en wat by die oesdanse saamdans.

      Wamai staan op en vat die spies in sy regterhand. Hy balanseer dit en gooi en vang, terwyl sy voete oor die gras skuifel asof hy dans. Toe skielik, soos ’n luiperd wat spring, slinger Wamai die spies van hom weg.

      Soos