Hermann Giliomee: Historikus. Hermann Giliomee
Читать онлайн книгу.
om swart mense in hul politieke stelsel en hul gemeenskap op te neem.
Ek het verskeie kere met Woodward oor middagete by Mory’s, die gewilde fakulteitsklub, gesels. Hy kon hom bitterlik vererg vir die noordooste se elite (veral dié van New England) wat na sy mening skynheilig oor die rassekwessie was en die Suide as agterlik, dom en stiksienig bestempel het sonder dat hulle van hul eie rassisme bewus was.
Woodward het vertel watter vormende invloed Niebuhr se werke op hom gehad het. Self ’n Suiderling, het Woodward die kontras tussen die mense van New England en dié van die Suide op so wyse uitgelig dat ek dadelik aan die verskille tussen Afrikaners en die Engelssprekende wittes in Suid-Afrika herinner is. Soos die “New Englanders” in die noordooste van die VSA het die Engelse gemeenskap in Suid-Afrika ’n gemeenskaplike ervaring van ekonomiese welvaart gehad. Saam hiermee het gegaan die betuiging van hul onskuld op enige aanklag van swart uitbuiting en onderdrukking.
Die geskiedenis van die Afrikaners stem daarenteen grootliks ooreen met dié van die Amerikaanse Suide. Eers was daar slawerny en daarna ’n verpletterende nederlaag in ’n oorlog (die Amerikaanse Burgeroorlog en die Anglo-Boereoorlog) en daarna nog amper ’n eeu van segregasie. (Suid-Afrika het sowel die term “poor white” as “segregation” van die Suide oorgeneem.) Soos die wit Suiderlinge is die Afrikaner se hande vuil ten opsigte van slawerny sowel as apartheid – die twee groot morele kwessies waaroor die Weste ’n obsessie ontwikkel het. Maar Woodward het nie gevoel dat wittes die plig het om vir ewig hul skuld af te betaal nie.
In 1976 het Thompson en Woodward saam na Suid-Afrika gereis om ’n konferensie op die kampus van die Universiteit van Kaapstad oor apartheid in die Suid-Afrikaanse universiteite by te woon. Dit was net ná die eerste vlaag van opstande in Soweto en ander swart gebiede. Soos baie ander het ek gewonder of ’n volle burgeroorlog oor die rassekwessie vir ons wag. Ek was Woodward se gasheer op Stellenbosch, waar ek hom aparte ingange, aparte woonbuurte en skole en die ander manifestasies van apartheid gewys het.
Ons het daarna verskeie kere briewe gewissel. In 1998 het hy verwys na die “black carpetbaggers” in die hedendaagse Verenigde State. Hulle was swartes wat persoonlik wou voordeel trek uit regstellende aksie al het hulle nie self daaronder gely nie. Vir hom was dit ’n bewys dat die voorstanders van wit baasskap reg was in hul aanname dat velkleur in die konflik tussen wit en swart die allesoorheersende faktor is. Op 15 Junie 1998 skryf hy dat dit vir hom lyk of die retoriek van rassisme veel erger in Amerika as in Suid-Afrika was. Hy skryf op 15 Junie 1998:
The racial rhetoric here [in America] was framed in terms of hatred, bitterness, contempt, and personal violence. It appeared in these forms among the courts, the police, the militia, prisons and mobs. Was there anything in South Africa comparable with the Ku Klux Klan, the lynching mobs, the mass brutality in the South?
By een geleentheid het ek Woodward ’n vraag gevra wat al lank by my gespook het. Sou die wit mense in die Amerikaanse Suide segregasie kon afskaf as hierdie state onafhanklik was? Hy het lank nagedink en toe gesê: “Nee, ons sou nie dit kon doen nie.”
Onbedoelde gevolge
In die loop van 1973 het ek en Rick Elphick besluit om ’n boek saam te stel oor die vroeë vorming van die Kaapse samelewing waaroor daar so baie botsende teorieë bestaan het. Ons wou bydraes kry van historici wat oor die vroeë koloniale geskiedenis van die Kaap hul onderskeie doktorstesisse voltooi het. Rick self het oor die Khoikhoi aan die begin van die Kompanjiestyd geskryf, terwyl ek oor die laaste dekades van die agttiende eeu geskryf het waarvan die eerste konflikte tussen wit en swart op die Kaapse oosgrens so ’n belangrike faset was.
Dan was daar ook die volgende: Leonard Guelke oor die burgers, Gerrit Schutte oor die Kaapse Patriotte, Robert Shell en James Armstrong oor die slawe en vryswartes, Martin Legassick oor die Griekwas en Suid-Sotho aan die noordgrens en William Freund oor die tussentydse regerings van 1795 tot 1806. Almal het die uitnodiging aanvaar om tot die boek by te dra. Ek was op die ou end die enigste medewerker wat in Suid-Afrika werksaam was. Dit was ’n treffende illustrasie van die verskuiwing na die buiteland van historici wat besig was met ’n radikale hervertolking van ons vroeë geskiedenis.
Ons het die boek aangepak in die tyd voor elektroniese kommunikasie. Met die beplanning en redigering van die manuskrip het strome briewe hul weg oor die oseaan gevind. Rick het nou nog ’n stapel van 30 cm van korrespondensie tussen ons twee en van ons as redakteurs met die skrywers.
Ons het algaande besef dat ons boek die potensiaal het om fundamenteel die beskouinge van historici oor die vroeë geskiedenis uit te daag. Met ’n vriend, Mike Peacock, aan die hoof van Maskew Miller-Longman, was ons verseker van ’n simpatieke uitgewer en ’n doeltreffende bemarker. Die boek het in 1979 as The Shaping of South African Society, 1652-1820 verskyn. ’n Afrikaanse vertaling, met Karel Schoeman wat ’n groot deel vertaal het, is in 1982 as ’n Samelewing in wording: Suid-Afrika, 1652 tot 1820 gepubliseer.
Die resensies was oor die algemeen positief, maar Anna Böeseken, wat my in 1968 in die Kaapse Argiefbewaarplek aan Elphick voorgestel het, het dit in Die Burger ’n “voorbarige boek” genoem. Sy verklaar dat die werk ’n weerspieëling is van die moderne mens wat so behep is met rasseverskille dat weinig aandag gegee word aan verskille van mens tot mens. Sy het bygevoeg: “So word teorieë opgebou en gevolgtrekkings gemaak op onvoldoende gegewens.”
Böeseken was ’n gesaghebbende oor die sewentiende en agttiende eeu en het klaarblyklik gevoel dat ons as jong historici nog te nat agter die ore was vir die ingrypende hervertolking waarop die boek aanspraak gemaak het. Die boek het nogtans baie goed verkoop. Die Universiteit van Suid-Afrika het die boek voorgeskryf en binne enkele jare het verskeie ander universiteite gevolg. Teen die einde van die 1980’s was die totale verkope al oor die 50 000.
Ons het toe begin werk aan ’n tweede, uitgebreide uitgawe wat die verhaal tot 1840 gevat het. Die tweede uitgawe, wat in 1989 verskyn het, was ’n boek van oor die 600 bladsye met nuwe medewerkers in die persone van Candy Malherbe, Nigel Worden, Robert Ross en Jeffrey Peires. Die boek het ook goed verkoop, maar het uit druk geraak toe die firma Pearsons tien jaar later ons uitgewer oorgeneem het. Wesleyan University Press het dit in 2015 as ’n elektroniese boek beskikbaar gestel.
Ek en Rick beskou as ons belangrikste bydrae die oorsigtelike slothoofstuk waar ons die vraag stel: Hoe is wit beheer en swart uitsluiting bewerkstellig terwyl daar terselfdertyd grootskaalse bloedvermenging buite die huwelik was?
Die regering en die burgers het tot omstreeks 1775 feitlik nooit die woorde “ras” of “wit mense” gebruik nie. Wette het nie op grond van ras of kleur onderskei of gediskrimineer nie. ’n Rassistiese ideologie het nie bestaan nie. Die woord “swart” is baie selde gebruik behalwe in die formele term vryswartes, wat voormalige slawe was wat deur hul eienaar vrygestel is. Die polisiemag bestaande uit swart mans is “kaffers” genoem. Hulle was kleurblind in hul optrede en het mense in hegtenis geneem sonder om enige onderskeid op grond van kleur te maak.
Hoe kon die Afrikaners uit so ’n pioniersgeskiedenis die stelsel van apartheid ontwikkel? ’n Mens kan jou inderdaad die vraag afvra. Liberale historici en sosiale wetenskaplikes het geesdriftig verklarings aangebied. Volgens sommige moes die skuld vir wit rassisme gesoek word by die burgers se “primitiewe” Calvinisme met sy uitverkiesingsleer. Die probleem met hierdie vertolking was dat die burgers tot die einde van die agttiende eeu glad nie besonder godsdienstig was nie.
Ander historici het weer die ontstaan van rassisme gaan soek by die konflik aan die oosgrens waar die burgers en Xhosas tussen 1780 en 1836 in ses grensoorloë betrokke was. Wat nooit verduidelik is nie, is hoe grensboere, wat baie min opvoeding gehad het, die veel meer ontwikkelde mense in Kaapstad en omgewing kon beïnvloed.
Ná talle gesprekke op Lanzerac se stoep en baie briewe het ek en Rick ’n argument met vyf bene gehad. Die eerste been was die administratiewe raamwerk wat die Kompanjie neergelê het. Dit het onderskei tussen drie statutêre groepe, te wete amptenare, vryburgers en slawe. As arbeiders het die regering slawe (wat net swart of bruin was) uit Afrika en Oos-Indië ingevoer. Die vryburgers was amper uitsluitlik mense wat uit Europa gekom het.
Oor die eerste 150 jaar van die nedersetting het die