Hermann Giliomee: Historikus. Hermann Giliomee
Читать онлайн книгу.
[skat] my vrouw wat my te harte gaan, is ons lant en ook ons vee maar ons het arm begen [begin], zoo zal ik niet bekommer want die Heer heft gegeven [en] de Heer heef genomen. Zo lang als wy maar gespaar bly zulle wy gode de lof toebring … Lieve vrou as daar een kans is om voor ons in paar paarde of muyle te koop, zal ik bly wees. Ik het borsspel gemaak in ik het ook in paar pond ver deze [verdien] wand ik kry van een en zes pennies tot 3/-. Met ons vrankforters gaan dit goed …
Ten slotte het hy sy vrou gevra om vir hul twee seuns, Jan en Jurie, te sê hulle moet hul “pappe kom haal by die staazee”.
My oupa en ouma het ná die oorlog weer finansieel op die been gekom. Twaalf jaar ná die Vrede van Vereeniging het my oupa saam met talle ander boere in die Noord-Vrystaat aan die Rebellie van 1914-’15 deelgeneem. Hy is ná ’n skermutseling by Mushroom Valley gevang. Groot skadevergoedingseise het die rebelle in die gesig gestaar nadat die regering die opstand onderdruk het. Net in die Noord-Vrystaat was daar eise van meer as £200 000 (vandag sowat R240 miljoen as inflasie in ag geneem word). Om al die rebelle te help, is die Helpmekaar-beweging met takke oor die hele land gestig om geld in te samel. Dit was hoogs suksesvol en einde 1917 is al die skadevergoedingseise uit die fonds betaal.
Die Nasionale Party, wat in 1914 deur genl. JBM Hertzog gestig is, het groot baat gevind by hierdie vroeë vorm van nasionalistiese mobilisasie. Sonder die Helpmekaar sou my oupa en die ander rebelle waarskynlik finansieel geknak word. Hy en my ouma was lewenslank sterk Hertzog-ondersteuners. Hul boerdery op hul plase Wolwepoort en Prospect in die Villiers-distrik het gefloreer. Hulle kon hul oudste en derde oudste seun (my vader) na Stellenbosch stuur om verder te gaan leer.
Bokveldse “Blommebuhr”
Ek is genoem na my ander oupa, Hermann Henry Buhr (1876-1966), die seun van Johann Jacob Buhr en Catharina Gesa Riege. Sy ouerhuis was op ’n hoewe in die distrik Ochsenwerder net buite Hamburg. Verskeie geslagte Buhrs het daar groente vir die Hamburgse mark geproduseer en met die Elberivier stad toe vervoer.
Johann Buhr was ’n welvarende bankier en lid van die senaat, wat die stadstaat van Hamburg geregeer het. Volgens familietradisie was hy ’n “harde, onredelike en liefdelose mens met ’n abnormale obsessie dat mens vir geen oomblik mag sit en niks doen nie”.
Hoewel die jonger Hermann teen sy pa gerebelleer het, sou hy in sy volwasse jare self min geduld hê met kinders of kleinkinders wat sit en niksdoen. Hy het ’n skoonseun wat soggens lank godsdiens gehou het, gevra om dit sommer onder ’n vyeboom te doen en terselfdertyd die muisvoëls weg te jaag.
My oupa het ná ’n paar jaar op skool weggeloop. Sy pa sou eers later uitvind dat hy in ’n skoenwinkel in Berlyn gewerk het. Hy het weer verdwyn met die doel om ’n nuwe lewe in Duits-Suidwes-Afrika te begin. Volgens navorsing van my kleinniggie, Riëtte Ruthven, verskyn sy naam nie op die passasierslyste van enige van die paar bote wat in daardie tyd na Afrika gevaar het nie. Die moontlikheid dat hy ’n verstekeling was, kan nie uitgesluit word nie.
Hy het in 1895, op negentienjarige leeftyd, in Tafelbaai aangekom. Die skeepskaptein was nie bereid om hom aan land te laat gaan nie, moontlik omdat hy nie die nodige reisdokumente of finansiële middele gehad het nie. Gelukkig het die handelaar Wm. Spilhaus opgedaag en hom ’n voorskot gegee. Hermann Buhr se familie het eers gehoor dat hy in Suid-Afrika is toe sy suster, Martha, ’n brief van hom uit Kaapstad ontvang.5
Hy het ’n paar maande vir Spilhaus gewerk om sy skuld af te betaal. Sy plan was steeds om sy geluk in Duits-Suidwes-Afrika te gaan soek, maar hy kon nie die rit daarheen bekostig nie. Hy het suksesvol aansoek gedoen vir die pos van winkelbestuurder op die plaas Grasberg, 15 km van die dorp Nieuwoudtville in die Bokveld. So het my Duitse oupa op die plaas beland waar hy sy hele lewe sou deurbring.
Grasberg het aan Elias Albertus Nel behoort, ’n welvarende boer wat 40 000 morg besit het. Hy en sy vrou het twee dogters gehad. Hulle was aanvanklik sterk gekant teen die verhouding van hul oudste dogter, Hester Christina, met die jong Duitser. Maar my oupa was vasberade en ondernemend.
Toe my ouma in 1898 van Grasberg vertrek vir ’n besoek van drie weke aan ’n onbekende plek, het hy ’n gedig laat druk, wat bewaar gebly het. Dat hy dit laat druk het, toon dat sy geldsake beslis verbeter het. Die eerste en laaste strofes gee die indruk van ’n geestige en geletterde minnaar.
Geleentheidsgediggie 1898
Hermann Henry Buhr – Hester Christina Nel
Gij gaat weer weg van ’t oudershuis
Waar Gij ons allen tot blijdschap geweest
Hoe ligt is het huis, hoe duister en stil
Zoo treurig verlaten, te groot is ’t verschil
Men hoort geen muziek meer, geen vrolijke lied
Als ik een avond bij de harp gaan zit.
Voor drie lange weeken zien ik U niet
Ik kan mos nie daar kom tot mij verdriet …
Toch wat zal ik kla, ik moet maar hou
En op een betere toekoms vertrouw.
En nu goede reis, vergeet mij niet
Leert vleitig en geeft niet uw leeraar verdriet.
En heb Gij lust, kunt Gij mij schrijf
En heb Gij niet, dan kan het blijf
HB
Verskeie konstruksies en die woordjie “mos” in die gediggie gee blyke van Afrikaans wat begin kop uitsteek.
Dit was nie digkuns met veel meriete nie, maar miskien het dit die knoop deurgehak. Hermann Buhr se lewensomstandighede het dramaties verbeter nadat Hester en haar ouers die jawoord vir die huwelik gegee het. Hulle het in 1899 getrou. Hermann se broer, Henry Buhr, het vir die geleentheid opgedaag en sy vader se erfporsie vir Hermann saamgebring.
Boere op die Bokveldberg-plato, met sy wisselvallige reënval, swak grond en groot afstand van die mark, het gesukkel om vooruit te kom. My oupa se erfporsie het hom in staat gestel om die plaas Grasberg te koop. ’n Aantal jare later het hy nog ’n plaas en ’n winkel op Brandkop, op die pad tussen Nieuwoudtville en Loeriesfontein, aangeskaf.
Sy plaaswinkels het heelwat klandisie van die omliggende plase getrek en het aan hom en sy gesin ’n goeie inkomste vir die res van sy lewe verskaf. Sy broer, Henry, het hom in 1903 in Suid-Afrika gevestig en ’n winkel op Loeriesfontein gekoop.
My oupa het nooit sy skoolloopbaan voltooi nie, maar hy was ’n intelligente en belese man. Hy het later op Die Burger en ’n Engelse koerant in Kaapstad ingeteken, asook op twee invloedryke Amerikaanse tydskrifte The Saturday Evening Post en Life. My neef, Constand Wahl, wat dikwels met hom gesels het, skryf: “Oupa Buhr se bydrae om die Buhr-familie ’n tikkie andersheid te gee as die normale Noord-Bokveldse families, is enorm … Sy beleid was om sy kinders goeie geleerdheid te gee, ongeag die koste. Dit was beslis vir die Noord-Bokveld iets nuuts.”
My oupa het nie dadelik ’n Suid-Afrikaanse burger geword nie, wat hom waarskynlik kwesbaar genoeg gemaak het om gedurende die Eerste Wêreldoorlog geïnterneer te word. Miskien was die eintlike rede die bittere vyandskap met sy swaer, wat ook op Grasberg gewoon het en wat waarskynlik stories by die owerhede aangedra het. Die feit dat hy reeds in 1909 ’n Suid-Afrikaanse burger geword het, het hom nie beskerm nie.
Gedurende die Tweede Wêreldoorlog was die hele familie pro-Duits. Op Grasberg het bure saamgetrek om na die uitsendings van Zeesen, die pro-Duitse kortgolfstasie, te luister. Een van my eerste politieke herinneringe is my teleurstelling toe ek in 1945 in die koerant lees dat Duitsland oorgegee het. Ek kan egter nie onthou dat die Nazi-ideologie of selfs Adolf Hitler ooit bespreek is nie. Toe die gruwels van die menseslagting van die Jode later bekend raak, was dit ’n groot skok vir die familie.
My oupa het hom sterk met die Afrikaner-gemeenskap vereenselwig en was ’n lidmaat van die NG Kerk. Hy en my ouma het Sondae Niewoudtville toe gery om die kerkdiens by te woon. Hy was bekend as iemand wat reguit gepraat het en het by een geleentheid dié gewoonte tot die uiterste geneem.