Die tronkgesprekke. Willie Esterhuyse
Читать онлайн книгу.
se breinkind was. Daar word in dié kringe nie net oor gewere, bomme en sabotasie gepraat nie, maar ook oor gesprek-met-die-vyand, onderhandelinge en grondwetlike kwessies.
Niks het Botha se projek van stuksgewyse hervorming so erg ondermyn as die stigting van die United Democratic Front (UDF) in 1983 in Mitchells Plain nie. Dr. Allan Boesak speel hierin ’n sleutelrol om nie net kerke nie, maar talle anti-apartheidsorganisasies (meer as 560) in ’n verenigde front te organiseer. Ook spog die UDF met leiersfigure soos biskop Desmond Tutu, Albertina Sisulu, Steve Tshwete, Frank Chikane, Archie Gumede en ander. Dit val saam met die inwerkingstelling van die driekamerparlement. Vorster en Botha se anti-Moskou en anti-kommunistiese retoriek en propaganda verloor in dié proses alle geloofwaardigheid. Die UDF was hoofsaaklik kerklik en Christelik geïnspireer en is nie deur Moskou voorgeskryf nie.
Die UDF word gedurende die tagtigerjare Suid-Afrika se belangrikste binnelandse protes- en versetbeweging; selfs belangriker as die ANC, want dit was intern georganiseer, met interne leiers, interne strukture en interne groeperings. Die UDF was bowenal intern sigbaar. Die Botha-regime was totaal en al op die agtervoet, en ook in ’n situasie ingedruk waarin die regime verplig was om intern ferm op te tree ten einde veral wit mense se veiligheidsbewussyn te beskerm. Verbodsbepalings teen mense én organisasies word ’n norm, asook noodmaatreëls en selfs staatsgeorkestreerde politieke moorde.
Die John Vorsterplein-gebou in Johannesburg word berug. So ook later die BSB (Burgerlike Samewerkingsburo) van Ferdi Barnard en ander polisiemanne. Die 1980’s word een van Suid-Afrika se ontstellendste en bloedigste tydperke. Neil Aggett, ’n aangehoue vakbondleier, word byvoorbeeld in 1982 in sy sel dood aangetref. Opgehang. Amptelike bewering: Deur homself. Barbara Hogan, ’n latere minister en lewensmaat van Ahmed Kathrada, kry in 1982 ’n vonnis van tien jaar gevangenisstraf vir hoogverraad. Sy was die eerste vrou wat daarvan skuldig bevind en gevonnis is.
Tot met sy dood het Botha aan drie basiese veronderstellings vasgehou:
•Moskou en die kommuniste is die wêreld en Suid-Afrika se grootste bedreiging. Die ANC was Moskou se handperd. Selfs die verskyning van Gorbatsjof was vir hom in die verband geen gerusstelling nie.
•Nelson Mandela kan net vrygelaat word as hy geweld om politieke doelwitte te bereik, onvoorwaardelik afsweer.
•’n Een-mens-een-stem politieke bedeling vir Suid-Afrika is ’n resep vir rampspoed. Afrikaners en bruin mense, so sê hy in 1987 vir lede van die Steyn-span, “sal ondergaan as die ANC en die swart meerderheid oorneem”. En hy sal dit met alles waaroor hy beskik, verhoed. As nagedagte: “Ek skuld dit aan bruin mense.”
Stuksgewyse hervorming, sonder ’n duidelike visie met aanvaarbare doelwitte, baar egter altyd onvoorsiene resultate. Wat gewoonlik gebeur, is dat dit hoop en verwagtings wek wat die energie of brandhout word vir teleurstellings, onvervulde drome en onderdrukte mense se woede. Botha hét verwagtings en hoop gewek, selfs tot in Lusaka. Maar hy kon nie regtig resultate lewer nie. Swart mense, van wie hy op die trappe van die Uniegebou gesê het dat hulle “nie weggewens kan word nie”, het presies so gevoel.
Trouens, in 1980 was Botha nogal uitgesproke: Hy sal nie met mense praat wat “revolusionêre verandering” soek nie. Nelson Mandela is een van hulle – dit is wat hy soek: revolusionêre verandering. Bygesê, die ANC in Lusaka het nogal in sy kaarte gespeel. Soos byvoorbeeld deur die ANC se sekretaris-generaal, Alfred Nzo, se openbare verklaring in 1984: Die sentrale vraag in Suid-Afrika se politiek is die omverwerping van die wit minderheidsregime, die oorname van mag deur die mense en die ontworteling van die totale apartheidstelsel deur die onoorwinlike massas. ’n Strategiese Politieke Militêre Kommissie word selfs deur die ANC ingestel. Tambo verklaar dat die interne konflik in Suid-Afrika verhewig moet word. Massamobilisasie, ondergrondse versetgroepe, ’n verhewigde gewapende stryd en die internasionalisering van die apartheidskwessie, tesame met isolasie van Suid-Afrika, moet bespoedig word. En Nelson Mandela moet vrygelaat word.
So word Nelson Mandela die eintlike spil van die onderhandelings- en uiteindelike skikkingsproses. Die politieke troefkaart. Sy vrylating word trouens vir PW Botha ’n groot kopseer: Mandela kón nie in die tronk sterf nie. Hy wou ook nie. En hy het geweet hý is die troefkaart. Dit is binne dié politiek gelaaide verband dat Kobie Coetsee sy verskyning maak.
Botha was, vanuit ’n strategiese hoek gesien, baie goed bewus van die Mandela-dilemma. Nelson Mandela was ’n terroris. Volgens alle getuienis ook ’n kommunis. Waarom moet hy, as president en leier van die Nasionale Party, met ’n terroris en kommunis praat? Wat kan hy bereik? Versoening? Vrede? Om met die vyand te praat was nie iets wat by die militaris, Botha, se strategiese én taktiese verwysingsraamwerk ingepas het nie.
Verskeie pogings om tussen vredesoekende binnelandse en uitgeweke leiers brûe te bou en gesprekskanale te open, vind wel plaas. Enos Mabuza, hoofminister van die KaNgwane-tuisland, was so ’n persoon. In Lusaka was hy hoogs gerespekteerd onder die ANC se politieke leiers. In Pretoria was hy nie by almal ewe gewild nie. Hy kon egter nie geneutraliseer word nie. In Natal was daar natuurlik die unieke Mangosuthu Buthelezi, wat ’n besonder belangrike posisie in Suid-Afrika ingeneem het. Reeds in Oktober 1979 vind daar ’n gesprek tussen hom en Oliver Tambo plaas oor die pad vorentoe. Tambo wou toe niks van onderhandelinge met die oog op ’n skikkingsproses weet nie. Volgens hom veg “die vyand” (die Afrikanerregime) op sowel politieke as militêre gebied teen die ANC en swart mense. Daarom moet die ANC die vyand polities én militêr konfronteer en verslaan. Onderhandelinge met die vyand is nie moontlik nie.
Dit is ná dié gesprek dat die verhouding tussen die ANC en Inkatha algaande meer problematies geword het en in openlike geweldsaksies losgebars het. “Swart-op-swart”-geweld, soos dit genoem is, maak sy verskyning; inderwaarheid interne swart magstryde oor posisies, goedere en geld. Hierdie spanning is dikwels deur die regime bevorder, maar nie noodwendig eensydig geïnspireer nie. Mag, invloed, goedere en geld ken nie grense nie. Dit was nie ’n eenvoudige of eensydige kwessie nie. Die instelling van die driekamerparlement ná ’n referendum in 1983 het nie relatiewe vrede gebring nie. Buthelezi, ongetwyfeld toe Suid-Afrika se belangrikste swart binnelandse leier, was fel in sy kritiek en het dit as ’n reusagtige verraad teen swart mense beskou.
Die jaar tevore, 1982, is die Interne Veiligheidswet aanvaar, wat alle veiligheidswetgewing byeengebring het as deel van die Totale Strategie teen revolusie, geweld en opstand. Dit verhoed egter nie dat skoolkinders in Augustus 1984 met ’n boikot teen apartheidsopvoeding begin nie. Sommige kolleges en universiteite neem ook deel. Sambokke word gebruik om protesteerders te verjaag. Huurboikotte word ook georganiseer, soos in September 1984 ná die verhoging van munisipale huurgelde. In botsings met die polisie sterf ongeveer 30 mense. Die regering se plaaslike owerheidstelsels vir swart mense skep meer sorge as vreugde.
In Oktober 1984 moet die Botha-regime die weermag inroep om orde saam met die polisie te herstel. Dit was ’n teken dat Botha se sekuriteitstaat onder erge druk was. Botha het dit geweet. Op 20 Julie 1985 verskyn hy op televisie om ’n noodtoestand af te kondig. Hy verklaar dat dit in die geskiedenis van volke soms nodig is om baie moeilike keuses te maak – soos keuses tussen oorlog en vrede. Daarom is ’n noodtoestand nodig om onrus en geweld in swart woonbuurte onder beheer te kry. Hierna volg ’n vlaag arrestasies, inperkings en die verbanning van ongeveer sewentig organisasies. ’n Totale Strategie van onderdrukking; ’n staat en regering onder erge druk.
Die ANC neem met genoegdoening kennis van al hierdie gebeure. Die vryheidstryd moet nie net in intensiteit op diplomatieke vlak verhewig word nie, maar ook binne Suid-Afrika. Die ANC moet ook betyds oor onderhandelinge praat en ’n plan met ’n program voorberei. Veral vanaf 1985 word dié strategie al meer en meer suksesvol toegepas. In Maart 1985 word ’n begrafnis in Uitenhage as ’n politieke demonstrasie deur duisende ontevredenes gebruik. ’n Gewelddadige botsing tussen die polisie en die betogende begrafnisgangers vind plaas. Ook kinders sterf. Regter Donald Kannemeyer, wat die gebeure moes ondersoek, huiwer nie om die polisie ernstig op die vingers te tik nie. In die buiteland word dié voorval as ’n voorbeeld van die gewelddadigheid van die Botha-regime gebruik. Nuwe martelare word geskep.
Ongeveer ’n maand ná die afkondiging van die noodtoestand (20 Julie 1985) en ná etlike weke van onrus en geweld sedert die Uitenhage-voorval, lewer Botha weer ’n