Kinders wat moor. André le Roux
Читать онлайн книгу.
Ondertussen is die fetus natuurlik ook besig om motories en emosioneel te ontwikkel. Wanneer die baba dus gebore word, is hy as ’t ware klaar gereed om die wêreld in die oë te kyk.
Want hy weet reeds baie … en stel baie daarin belang om allerhande nuwe dinge te sien en te ondersoek. Die wêreld is ’n interessante plek.
Rondom 1 jaar begin die baba met ’n vingertjie na voorwerpe wys, en kyk na voorwerpe wat vir hom uitgewys word. Hy volg jou oë om te kyk waarna jy kyk. Die outismekenner Simon Baron-Cohen noem dit ons “eye-direction detector”.
En babas kan gedagtes lees! Hulle weet goed wat in ’n grootmens se kop aangaan.
Kyk in twee bokse, in die een met ’n uitdrukking van genot op jou gesig, in die ander een met ’n uitdrukking van afsku. Skuif die twee bokse tot voor die baba. Die baba steek sy handjie in die eerste boks, en maak nie eens die tweede boks oop nie, ’n eksperiment deur die sielkundige Alison Gopnik.
Net so weet babas wat om met ’n bepaalde voorwerp te doen deur te kyk wat grootmense daarmee doen. Só weet hulle presies wat om met ’n telefoon te maak.
Gopnik en ander sê ook in die eerste 9 maande ná geboorte kan die baba tussen stemtone en gesigsuitdrukkings onderskei, hetsy kwaai, gelukkig of hartseer. Selfs ’n maand oue baba kan gesigsuitdrukkings naboots. Steek maar net jou tong vir die baba uit en kyk hoe sy tongetjie uitkom. Een navorser het vasgestel pasgebore babas, net 42 minute oud, is reeds na-apers.
Terloops, pasgebore babas wat nog nooit ’n spieël gesien het nie weet goed hul tong sit in hul mond, nie daarbuite nie. Ons almal het ’n “innerlike gevoel” van ons eie liggaam.
“Nog voor babas kan praat, kan hulle kommunikeer,” sê Gopnik.
Sy beskryf ’n eksperiment waarin babas van 18 maande verder gaan as om net na te aap. Die navorser tik met sy voorkop op ’n boks, wat ’n lig in die boks laat aangaan. ’n Week later sien die baba weer die boks. En tik die boks met sy voorkop om die lig te laat aangaan.
Maar dan is die navorser se arms toegedraai in ’n kombers. Die navorser tik weer met sy voorkop, maar dié keer gebruik die baba sy hande om op die boks te tik! Hy het uitgewerk jy sou jou hande gebruik het as jy kon, as jou hande nie vasgewikkel was in ’n kombers nie.
Terselfdertyd het hy iets van oorsaak en gevolg geleer.
Die baba is ’n sosiale organisme wat kommunikeer deur sy gedrag, wat vir Brazelton ’n rasionele taal is. Byvoorbeeld, die baba huil om reaksie uit sy versorger te kry. Hy reageer op tekens rondom hom, soos die ouers (ma) se gesigsuitdrukkings.
Maar hoe gemaak as jou ma se gesig uitdrukkingloos is, soos wanneer sy depressief is?
Die Stilgesig-eksperiment
Thomas Berry Brazelton het reeds in die 1970’s saam met die sielkundige Edward Tronick aangedui hoe belangrik die kommunikasie tussen baba en versorger is met The Still Face Experiment (ook op YouTube), al kan die baba nog nie praat nie.
(Dis ’n ietwat gemene eksperiment, so moenie dit by die huis probeer nie.)
Die ma speel en gesels met die baba in sy stoeltjie. Sy lag en koer. Die baba lag en koer terug, wys met ’n vingertjie oor die ma se skouer na iets interessants. Die baba is kloek-kloek tevrede.
Dan draai die ma haar kop weg en wanneer sy ná ’n rukkie terugkyk na die baba is haar gesig uitdrukkingloos en strak. Sy doen en sê niks en onttrek haar emosioneel van die baba. Die baba probeer die interaksie herstel met ’n glimlag. Hy steek sy armpies uit na die ma, maar die ma se gesig bly onverstoord. Feitlik onmiddellik is die baba ontsteld. Hy frons, draai weg en begin huil, lyk bang, wriemel in sy stoeltjie en skop sy beentjies.
Sodra die ma weer aandag aan hom gee, is hy dadelik sy ou tevrede self.
Sulke kinders sukkel later om emosies in gesigte te herken, veral kinders wat mishandel is. Hulle sien geen gesigsuitdrukking nie. Of hulle sien woede waar daar nie is nie.
En wanneer die situasie omgekeer is en dis die ma wat die baba se bewegings naboots, speel die baba saam. Hy maak allerhande wilde gebare om te kyk of die ma regtig al hierdie ongewone bewegings gaan naboots.
Dit kan natuurlik ook die pa wees wat aandag weerhou. Brazelton het agtergekom pa’s se interaksie met hul baba is anders as die ma s’n. Die pa se bewegings is meer stamperig, die ma s’n vloeiender. En die baba boots dié twee “style” na. Brazelton het gesê hy kan sien wie speel met die baba, die ma of die pa, deur net na die baba se bewegings te kyk.
Probleme ontstaan wanneer die ma depressief is en nie soveel emosionele aandag aan die kind gee nie. Die baba bly dus vir lang tye ontsteld en ontevrede. Seuntjies reageer fisiek heftiger as dogtertjies, wat geneig is om eerder te onttrek.
Tronick het aan The Washington Post gesê wat vir hom die interessantste was, is dat die baba nie ophou om die ma se aandag te probeer terugkry nie. Hulle gaan deur herhaalde siklusse van probeer, wegdraai en ontsteld wees, weer probeer, wegdraai, weer probeer.
Maar as dit te lank aanhou, gee hulle moed op. Hulle sak letterlik ineen in hul stoeltjie en probeer hulself troos deur hul duim of rugkant van hul hand te suig. En hulle probeer nie weer aandag kry nie. Dit help tog nie.
Dis wanneer die baba se stresvlakke en hartklop verhoog.
Babas wat nie gereeld aangeraak word nie, het later ’n agterstand in die lewe. Kinders wat hulp of troos van ’n versorger nodig het en dit nié kry nie, tussen 6 maande en 3 jaar, kan later rebels en afsydig word en as volwassenes sukkel om standvastige emosionele verhoudings te vorm.
Enige kind het baie troos nodig.
Die Amerikaanse neurowetenskaplike Saul Schanberg het bevind aanraking stuur ’n stroom groeihormone deur die baba-rot, wat verantwoordelik is vir normale ontwikkeling. Vat die ma weg, en die baba se groei word belemmer. Sit die ma terug, en groei gaan ongehinderd en normaal voort.
Dit steun gehegtheidsteorie netjies.
Schanberg en Tiffany Field, hoogleraar in pediatrie en direkteur van die Touch Research Institute aan die Universiteit van Miami se mediese skool, het in die laat 1980’s na vroeggebore babas gekyk om te sien of menslike kontak ’n verskil maak, nie noodwendig gehegtheid nie.
’n Groep studente het die vroeggebore babas vir 15 minute op ’n slag, drie keer per dag, in hul broeikaste behoorlik gevryf, stadig en ferm, terwyl hulle hul armpies en beentjies liggies strek.
Aanraking.
Die vroeggebore babas wat op dié manier aangeraak is, vir net 10 dae, het 50% vinniger gegroei. Hulle was wakkerder en het meer en makliker beweeg. Hulle kon ook gemiddeld 6 dae vroeër ontslaan word as die ander babas. ’n Jaar later was hul kognitiewe en motoriese vaardighede beter. Hulle het sterker en gesonder gelyk as die babas wat nie gevryf is nie.
Dié soort terapie vir vroeggebore babas en babas met ’n lae geboortegewig is vandag standaard.
Field bestudeer kinderontwikkeling en ma’s met nageboortelike depressie. Dis waar die probleem inkom: Depressiewe ma’s raak nie so baie aan hul baba nie en is afsydig. Wanneer die ma se depressie ná 6 maande opklaar, word die baba nie negatief beïnvloed nie, maar wel wanneer die depressie in die baba se eerste 3 jaar voortduur (persistent depressive disorder).
Dit help wel as die tweede versorger, die pa of ouma of wie ook al, nie ook depressief is nie.
In The Noonday Demon – An Anatomy of Depression sê die skrywer, joernalis en sielkunde-hoogleraar Andrew Solomon die vroegste voorkoms van depressie by kinders word gevind by babas so jonk soos 3 maande wie se ma ook depressief is. Hulle weerspieël die ma se buie.
“Selfs 10 jaar later het sulke kinders beduidende sosiale probleme en die risiko vir depressie is 3 keer groter, en 5 keer groter vir panieksteurings en alkoholafhanklikheid.”
Sulke kinders kan ook aandaggebrekprobleme, skeidingsangs, paranoia en gedragsteurings hê. Hulle het allerhande gesondheidsklagtes soos maagpyn, hoofpyn, asma en allergieë. Hulle raak