Əyyaş. Ханс Фаллада
Читать онлайн книгу.
istəmədim. Doqquz ildən bəri qiymət tənzimləmə baxımından möhkəmliyi sübut edilmiş olan təklifin nüsxəsini çıxarıb göndərdim. Mən də həbsxananın baş nəzarətçisinə baş çəkməyi düşünürdüm, amma hər şey yolunda gedirdi; onun işinin başından aşdığını bildiyimdən, narahat etmək istəmirdim. Qısacası, ziyarətdən imtina etmək üçün ən azı on dənə səbəb sadalaya bilərdim.
Daha sonra həbsxana rəhbərliyindən aldığım cavab məktubuyla beynimdən vurulmuşa döndüm; bir neçə quru sözlə təklifimin rədd edildiyi, qida maddələri işinin başqa bir firmaya verildiyi bildirilirdi, ilk düşündüyüm şey Maqdaya bu hadisəni eşitdirməmək idi. Sonra şlyapamı götürüb birbaşa baş nəzarətçinin yanına qaçdım; halbuki, bu ziyarət ancaq üç həftə əvvəl edilmiş olsaydı bir məna qazanacaqdı. Nəzakətlə, amma bir az soyuq qarşılandım. Baş nəzarətçi köhnə iş əlaqələrimizin qopmasına kədərləndiyini, ancaq başqa cür davrana bilməyəcəyini bildirdi. Çünki mənim təklif etdiyim qiymətlər çoxdan təyin edilmiş, bəziləri yüksək sayılmış, bəziləri də normadan aşağıymış. Hərçənd ümumiyyətlə bu qiymətlər arasındakı aşağılıq və yüksəklik fərqi bir-birini sıradan çıxarırmış, amma işdə sabitsizlik – açıq danışdığı üçün onu bağışlamalıydım – səlahiyyətli cənabların üzərində pis təsir yaradıb; üstəlik, bu tenderin mənə verilib-verilməməsi firmam üçün çox da əhəmiyyətli olmamalıymış. Bundan başqa bu tenderin əvvəllər bir neçə dəfə mənimlə rəqabət edərək olduqca əhvalımı pozan, bütün imkanlarıyla çalışıb-əlləşən yeni, gənc bir firmaya verildiyini öyrəndim. Bu dəfə yarışı qazanan onlar olmuşdu. Axırda baş nəzarətçi nəzakətlə əlimi sıxaraq, üç il sonra köhnə əlaqələrimizin yenidən qurulacağı ümidində olduğunu bildirdi; beləcə mən “təxliyə” edilmiş oldum!
Həbsxana idarəsində təlaş və çaşqınlığımı, bu uğursuzluq qarşısındakı çarəsizliyimi hiss etdirmədiyimi bilirəm. Zəfəri qazanmış şanslı rəqibimin adını yarınəzakət, yarımaraq nümayişi ilə öyrəndim. Amma çöldə, arxamdan həbsxananın ağır dəmir qapısı gurultuyla bağlanıldıqda, bu gözəl yaz günəşi altında çox pis bir xülyadan oyandım. Amma hələ də həqiqət ilə xülyanı bir-birindən ayırd edə bilməyən bir insan kimiydim. Hələ də o kabusların təsirində, təngnəfəs haldaydım. Dəmir barmaqlıqlı qapı əbəs yerə məni azadlığa yollamışdı; indi kədər və uğursuzluqlarımın məhbusuydum.
Bu anda şəhərə dönmək, ofisə getmək mənim üçün qeyri-mümkün idi; ən əhəmiyyətlisi Maqdanın qarşısına çıxmazdan əvvəl özümü ələ almalıydım. Şəhərdən və insanlardan uzaqlaşıb tarlalara, çəmənliyə baş vurdum; getdikcə uzaqlaşırdım, sanki özümdən, problemlərimdən qaçırdım!. O gün yeni əkinlərin təzə, zümrüd kimi yaşılı rəngini görmədim, dərələrin şırıltısını, torağayların qızılı-mavi havada ötüşmələrini eşitmədim; özümlə, bacarıqsızlığımla tək qalmışdım. Ürəyim başqa heç bir şeyi götürə bilməyəcək qədər problemlə yüklənmişdi.
Bunun işlərim baxımından çiyin çəkib eləcə kədərlənərək qəbul ediləcək kiçik bir müvəffəqiyyətsizlik olmadığını çox yaxşı bilirdim. Min beş yüz insan üçün təmin ediləcək olan qida maddələri nisbətə vurulacaq olsa, kiçikməbləğli qazanc gətirsə də, mənim illik gəlirimin elə böyük bir bölümünü əhatə edirdi ki, bütün işlərimdə əsaslı dəyişikliklər etmədən bu itkini qəbul etməyimə imkan yox idi. İtkinin aradan qaldırılmasını bizim kiçik əyalət şəhərində böyük müəssisələrin olmaması səbəbiylə fikrindən belə keçirə bilməzdin. Çox böyük bir səy ilə pərakəndə işlərin sayı bir neçə düjünə çatdırıla bilərdi, amma bütün bunların itirilənin yerini tutmaması bir tərəfə, mən bu cür həddindən artıq səy göstərməkdən uzaqdım. Bəzi səbəblərdən az qala bir il idi ki, canlılığımı itirmişdim. Hər işi öz axarına buraxır, çox da həyəcan keçirmirdim. Bəlkə də erkən yaşlanmışdım, iki işçimi işdən çıxarmağa məcbur olmağım açıq-aşkar ortada idi. Bununla bağlı xeyli şayiə yayılacağını bilmək belə məni hərəkətə gətirmirdi. Bu anda dərdim iş deyil, Maqda idi. Əsl düşüncəm, əsl dərdim Maqda idi. Onun bundan xəbəri olmamalı idi. Öz-özümə bu iki nəfərin işdən çıxarılmasını və ərzaq işini itirmiş olduğumu gələcəkdə Maqdadan gizləyə bilməyəcəyimi deyir, amma bir tərəfdən də özümü aldadaraq ən əhəmiyyətli şeyin indi bunu Maqdanın bilməməsi olduğunu, bir neçə həftə içində bu itkinin yerini doldura biləcək başqa işlər tapa biləcəyimi düşünürdüm. Sonra yenə bir anlığa hər şeyi açıq-aşkar görə bildim. Dayandım, yolun qırağındakı daşa bir təpik atıb öz-özümə dedim ki, Maqdanın öyrənməsi daha yaxşı olar. Başqalarından öyrənməyindənsə mən deyərəm, həm də elə bu gün. Hər təxirə saldığım gün etiraf etməyim daha da çətinləşəcək. Üstəlik, cinayət-zad işləməmişəm ki. Sadəcə ləng davranmışam. Daşa bir təpik də atdım. Maqdadan yenidən işlərimə kömək etməsini xahiş edərəm. Belə davranmağın mənə və işlərimə faydası olar, bəlkə uğursuzluğum da aradan qaldırıla bilər. Həqiqətən də canla-başla çalışmaq üçün özümdə güc tapa bilmirəm, yaxşı bir köməkçiyə çox ehtiyacım var!..
Hər şeyi açıq-aşkar görə bildiyim bu anlar çox tez keçdi. Başqalarının və xüsusilə Maqdanın gözündə həmişə nüfuzumu aşağı salmamağa diqqət yetirmişdim. Bir müdir kimi necə müntəzəm olaraq hörmət gördüyümü düşündüm. İndi də xüsusilə bu anda bundan imtina edə bilmərəm, qürurumu sındıra, Maqdanın gözündə özümü alçalda bilmərəm. Xeyr, qərarımı vermişdim, nə olursa olsun təkbaşıma bu işin öhdəsindən gələcəkdim. Az qala hər gün çəkişdiyim bir qadından kömək istəyə bilməzdim. Bu çəkişmələrin iş yerində davam edəcəyini əvvəlcədən bilmək çətin deyil. Orada da öz dediyinin üstündə duracaq, mən qarşı çıxacağam, o da uğursuzluqlarımı üzümə vuracaq, xeyr, mümkün olan şey deyil!
Yenə bir təpik vurdum, bu dəfə ayağım yolun tozuna batdı. Başımı yerdən qaldırdım. Başım dərd-kədərimlə elə qarışmışdı ki, haraya gəldiyimin heç fərqinə varmamışdım. Yaşadığımız şəhərdən çox da uzaq olmayan, çox gözəl ağcaqayın meşələri və gölünə görə bizim şəhərlilərin yayda gəzinti yeri kimi çox sevdikləri bir kəndə gəlmişdim. Amma bu saatda gəzməyə gələn yox idi, hər kəs şəhərdə qızğın şəkildə işləyirdi.
Kənd meyxanasının qarşısında dayandım, susamışdım. Böyük, qaranlıq meyxanaya girdim. Buranı əvvəllər həmişə kəndə gəzməyə gələn şəhərlilərlə dolu görmüşdüm. Açıq rəngli yay paltarlarıyla qadınlar salonu daha da işıqlandırar, tavan sanki yüksəlibmiş kimi görünərdi. Şəhərlilər bura gəldilərmi, pəncərələr açılar, masaların üstünə rəngli örtülər sərilər və hər yerdə uzun vazaların içində gül dəstələri olardı. İndi içərisi qaranlıq idi, masaların üstündə qəhvəyi-sarımtıl örtülər vardı, pəncərələr möhkəm bağlandığından, havası boğuq idi. Barın arxasında saçları yaxşı daranmamış, önlüyü çirkli olan gənc bir qız dayanıb əhəng sıçramış ağ geyimindən rəngsaz olduğu bəlli olan cavan bir adamla pıçıldaşırdı. İlk reaksiyam geri dönmək oldu; susuzluğum, daha da əhəmiyyətlisi yenidən dərdlərimlə baş-başa qalmaq hissi məni bara doğru itələdi.
–İçməyə