Səməd Vurğun xatirələrdə. Коллектив авторов
Читать онлайн книгу.
sən oldun.
Qaşların sürməsiz, üzün boyasız,
Budur xəyalımda aradığım qız,
Deyərək, nə qədər sevindim, yalnız –
Qızların vəfası olmayır deyə,
Düşdüm əvvəlləri ümidsizliyə…
Rəng alıb, rəng verən ismətinlə sən,
Həyata qaytardın məni yenidən.
O ilk təsadüfün xəyalıyla mən,
Həftələr yaşadım, aylar yaşadım–
Bir gün evinizdə çəkildi adım.
Sən ey bağçaların, bağların barı!
Könlümün sultanı, qəlbimin yarı!
O gün qapınıza gəldi çoxları,
Fəqət, sən dedin ki, ölməz sənətkar,
Mənim ölməzlərə məhəbbətim var.
… Başıma xırda pullar səpə-səpə məni Səmədin bir otaqlı mənzilinə apardılar.
Yeni evə ayağım düşərli olmuşdu. Təkgözlü otağımız sevinclə, məhəbbətlə çağlayırdı. Ölən günədək də Səmədlə “can” deyib, “can” eşitdik.
Böyük oğlum Yusifə hamilə qalmışdım. Səməd çox sevinirdi. Məni xəstəxanaya aparanda o, evdə yox idi, xəbəri eşidib dərhal özünü oraya catdırmışdı. Doğum evinə axşam aparılsam da, Yusif dünyaya ertəsi günü – səhər saat 9-da gəlmişdi. Yanıma gəlib dedi ki, sən məni həm ata etdin, həm də mənə atamı bağışladın. Uşağa atasının adını – Yusif qoydu.
Repressiyalar başlayanda həyəcanlı günlərimiz çoxaldı. Onda Aybənizə hamilə olduğumdan Səməd çox şeyi mənə demirdi. Həmin günlərdə eşitmişdim ki, Yazıçılar İttifaqının sədrini həbs ediblər. Səməd İttifaqın katibi vəzifəsini daşıdığından daha çox həyəcan keçirirdik. Həbs ediləcəyindən ehtiyatlanan Səməd bizi anamgilə apardı. Ancaq orada da sakit ola bilmədik. Gecələr qonşu qapılar döyülər, kimlərisə camaatın “qara qarğa” adlandırdıqları qara maşınlara basıb aparırdılar. Sentyabrın 9-da Aybəniz dünyaya gəldi. Ancaq həmin il Səmədin əsərləri çap edilmədiyindən imkanımız aşağı idi. Mehdi Hüseynlə birlikdə məni doğum evindən çıxarmağa gələndə ikisinin cibində bircə manat tapılmadı…
Bir neçə il çox kasıb yaşadıq. Bir gün dərsdən evə gələndə Səmədin yolumu gözlədiyini gördüm. Evə girəndə gözlərimi yummağı tapşırdı. Bir az sonra gözlərimi açdım. Əvvəlcə elə bildim ki, gördüklərim yuxudur. Mənzilimizin döşəməsinə 30 manatlıq əsginaslardan sanki xalça salınmışdı. Səməd çaşqınlığımı görüb, əlimdən tutdu və pulların üstü ilə yeriməyimi israr etdi. Məlum oldu ki, döşəməyə səpilən pullar “Yevgeni Onegin”in tərcüməsinə verilmiş qonorardır…
Qucağımda körpə uşaq olmasına baxmayaraq, Səməd axşamlar məni tək qoyub, harasa gedir, bir də səhər açılanda qayıdırdı. Harada olması barədə bir kəlmə də danışmır, xəyallara dalırdı. Məndə qısqanclıq hisləri baş qaldırmağa başladı. Bir həftəni bu minvalla yaşadıqdan sonra əşyalarımı toplayıb, uşaqlarla birlikdə valideynlərimin yanına getmək istəyirdim ki, Səməd içəri girdi… Məlum oldu ki, hər gecə onu istintaqa aparırlarmış.
Mir Cəfər Bağırovun Səmədə münasibəti çox mürəkkəb, anlaşılmaz idi. Yazığa göz verib, işıq vermirdi. Onu deyim ki, mən Dərbəndin imkanlı ziyalı nəslindənəm. Babam Əlibəy Qırxlarqulubəyov general olub. Atam Peterburqda ali təhsil alıb, bank müdiri işləyib. Əmim Hacıağa bəy Mirzəbəyov xəzinədar olub. Qardaşım M.C.Bağırovu vətəndaş müharibəsi dövründə ağqvardiyaçıların əlindən qurtarmış, ölümdən xilas etmişdi. Buna görə də o, bizim ailəni yaxşı tanıyırdı. Səmədlə münasibəti yaxşı olanda bizi digər sənətkarlarla birlikdə ailəvi Zuğulbadakı məkanına qonaq da çağırırdı. Amma, çox incidirdi də. İlin iki ayını başını tumarlayır, on ayını zülm edirdi ona. Ora-bura çox çağırıblar, incidiblər onu. Səmədi vaxtsız qocaltdılar. Əlli yaşında o yazıq getdi, otuz səkkiz yaşımda mən bədbəxt oldum…
Səməd 1938-də “Vaqif”i yazmağa başladı və on səkkiz günə bitirdi. Ələsgər Ələkbərov, Sidqi Ruhulla, bəzən bizə də gəlir, Səmədlə məsləhətləşirdilər. Əsərin premyerası gurultulu alqışlarla keçdi, dəfələrlə Səmədi səhnəyə çıxarıb, alqışladılar.
1941-də Nizaminin yubileyi ilə əlaqədar “Xosrov və Şirin”i tərcümə etdi. Həmin il “Fərhad və Şirin”i yazdı. Əsər əvvəlcə Bakıda, sonra isə Moskvada Stanislavski adına teatrda tamaşaya qoyuldu. Moskvaya bizi də aparmışdı. Özümüzlə pul götürmüşdük ki, evin çatmayan şeylərini alaq. Səməd o pula teatrın artistlərinə böyük bir banket verdi…
Biz ailədə çox mehriban olmuşuq: mən ona “şairlər şahı”, o isə mənə “cananım” deyirdi. Moskvada Kreml xəstəxanasında yatarkən Yusifdən bir portaxal göndərmiş(elə bil uşağam) və məktubda yazmışdı ki, “Yaman günün ömrü az olar. Sənə bir portaxal göndərirəm:
Vurğunun cananı ləzzətlə yesin,
Şairlər şahına çox sağ ol desin.
Sənin qara Səmədin”.
Mən də, uşaqlar da çoxlu kitablar oxumuşuq. Bizim evə “aspirantura” deyirdilər. Mən Səmədin də ilk oxucusu idim. Gənc yaşlarımda gənclik və qadın mövzusunda yazdığı əsərləri ilk dəfə mənə oxuyur, həm bir qadın, həm də bir gənc kimi fikrimi öyrənirdi. Bəzən, onunla razılaşmadığım məqamlar da olur və o, bunları nəzərə alırdı. Qələbə mövzusunda yazdığı şeirə:
Yazılsın tarixə bir qızıl xətlə,
Qırx beşinci ilin 9 May günü – misralarını mənim tövsiyəmlə əlavə etmişdi.
Qəribə yazı tərzi vardı. Yazı stolunun arxasına, hansısa bir rəsmi tədbirə gedirmiş kimi – ayaqqabısını, kostyumunu geyinib, qalstukunu bağlayıb keçirdi. O, bunu yazı masasına ehtiramı ilə izah edirdi.
Səməd çox əliaçıq adam idi. O, “Vaqif”ə və “Fərhad və Şirin”ə görə Stalin mükafatları almışdı. Aldığı böyük məbləğdə pulları “Müharibə Fondu”na keçirdi. Səmədin Akademiyanın vitse prezidenti kimi məvacibi 15 000 manat idi. Bu, çox böyük pul idi. Ondan evə cəmi 2000-2500 verir, qalanını imkansızlara paylayırdı.
Müharibə vaxtı mənə evdə yeməklər bişirtdirir, xəstəxanaya yaralılara aparırdı.
Evimiz çox qonaq-qaralı olub, tanınmış və tanınmayan, gənc və yaşlı, o dövrün, demək olar ki, əksər ziyalıları bizdə olmuşdu: O.Şmidt, Ü.Hacıbəyov, Q.Qarayev, F.Əmirov, Ə.Bədəlbəyli, hətta, İrandan, Rusiyadan da qonaqlarımız olardı.
Səməd böyük nüfuza malik idi. O, nüfuzundan istifadə edərək, vəzifəli şəxslərə müraciət edər, kəndlərə yol çəkilməsinə, bağçalar tikilməsinə, yetimxanalar açılmasına nail olardı. Yetimxanalara, pioner düşərgələrinə cibindən də yardım edərdi.
İmkansız adamlara əl tutmaqdan daxilən rahatlıq duyar, zövq alardı. Bəzən xörəyini çəkirdim, amma masaya yaxınlaşmaz, telefonla hansı mənsəb sahibiləsə danışıb, bir imkansızın ehtiyacını həll edərdi.