Səməd Vurğun xatirələrdə. Коллектив авторов
Читать онлайн книгу.
göndәrib. Qoy südünü sağıb uşaqlara versinlәr.
İnәk getdi, biz dә südsüz qaldıq…
Hәmişә olduğu kimi, bir yay Kislovodskiyә, istirahәtә getmişdik. Yenicә kişilәşәn vaxtım idi. Evdә-eşikdә tapılmırdım. Şәhәrin ayağından vurub, başından çıxırdım. Atam nә qәdәr danlasa da, gecәlәr evә gec gәlirdim. Bir gün yenә evә gecәdәn xeyli keçmiş qayıtdım. Atam yatmamışdı. Amma bu dәfә acıqlı deyildi, gözlәri gülürdü. İstәdim yanından keçib yatmağa gedәm. Sözün düzü, yaman yorulmuşdum. Qolumdan tutub saxladı:
– Ayә, a Yoska, getmә. Tәzә bir şeir yazmışam, onu sәnә oxuyacam. Qxudu. Hәm yuxum gәlirdi, hәm dә kefim bir az yuxarı idi. Heç nә başa düşmәdim. Amma bircә kәlmә dedim:
– Pis şeirdir.
Tәәccüblәnsә dә, bir söz demәdi. Getdim yatmağa.
Sәhәri xeyli gec oyandım. Әl-üzümü yuyub gәlәndә gördüm ki, hamı çay-çörәyini çoxdan yeyib. Mәn dә özümә çay süzdüm. Atam fit çala-çala eyvanda gәzinirdi. Gördüm sözlü adama oxşayır, çörәyimi yeyәndәn sonra mәnә nәsә deyәcәk. Elә dә oldu:
– Ayә, a Yoska, bütün gecәni yatmamışam, şeiri tәzәdәn işlәmişәm. Çox yaxşı şeirdir, oxuyum, bir dә qulaq as.
Yerimi rahatladım:
– Oxu.
Özünә mәxsus ahәnglә oxudu vә gözünü üzümә zillәdi. Onun adәti idi: tәzә şeir yazan kimi mütlәq bizә oxuyar vә fikir soruşardı. İndi də mənim fikrimi bilmək istəyirdi. Tərəddüdsüz sözə başladım:
– Axşam da dedim, indi dә tәkrar edirәm, pis şeirdir. Hәm dә siyasi cәhәtdәn yanlışdır. Necә yәni “mәn tәlәsmirәm”? Bu saat bütün dünya, bütün ölkә tәlәsir, kommunizmә tez çatmaq istәyir, sәnsә ətәyimizdәn geri çәkirsәn vә deyirsәn: “Bu saat, bu dәm, mәn heç yana tәlәsmirәm, tәlәsmirәm”. Bu, әn azı siyasi savadsızlıqdır. Kommunizm quruluşu işinә kömәk yox, mane olmağın tәbliğidir.
Gördüm atamın gülümsәr çöhrәsi ciddilәşdi, amma sifәtindәki “təbәssüm” itmәdi. Ağarmış bığını sığallaya-sığallaya üzümә baxdığını gördüm. Mәn bu baxışlardakı istehzanı duydum vә daha da ciddilәşdim:
– Düz deyirәm, şeir zәmanәmizlә ayaqlaşmır.
Birdәn ayağa durdu vә üstümә acıqlandı:
– Ayә, mәnim dalımı yeyәn az idi, biri dә evimizdәn çıxdı?!
… Atam Moskvaya gәlmişdi. İki gün axtarıb tapa bilmәdim. Başı qarışıq idi. İclasları vardı. Üçüncü günü sәhәr tezdәn durub mehmanxanaya gәldim. Astaca içәri girdim. Gördüm hәlә yatır. Oyatmağa qıymadım. Qonaq otağında oturub gözlәdim. Atam hәmişә “Moskva” mehmanxanasında üç-dörd otaqlı lyuks nömrәdә qalırdı. İçәrinin havası ağır idi. Deyәsәn, gecә gec yatmışdı, yaman da papiros çәkmişdi. Pәncәrәni açdım. Stolun üstündәki böyük külqabı papiros kötüklәri ilә dolmuşdu. Bu kötüklәrin bәzilәrindә qırmızı lәkәlәr vardı. Pomadalı dodaq izinә oxşayırdı.
Qapı açıldı. Atam pijamada yataq otağından çıxdı vә mәnim papiros kötüklәrinә fikir verdiyim gözündәn yayınmadı. Gülә-gülә:
– Ә, a qırışmal, nәyә baxırsan, axşam yanıma tәrcümәçim gәlmişdi…
“Azərbaycan” j., 1990 №5, səh.44-46.
Aybəniz Vurğunqızı
ÖMRÜMÜN ATAMLA KEÇMİŞ XATİRƏLƏRİ
Hər gün atamın adıyla bağlı muzeyә gәlәndә qәribә һislәr keçirirəm. Düz on bir ildir ki, evimiz muzey olub. Bu, az müddәt deyil, lakin, bu evlә bağlı elә xatirәlәr var ki, onlar yada düşәndә evin muzey olduğuna inana bilmirәm. Bu xatirәlәri nә ekskursiya mәtninə daxil etmәk olar, nә dә eksponata çevirmәk… Bunlar ömrümün sonuna qәdәr qәlbimdә yaşayacaqdır…
1954-cü ilin fevralında atamın bәyәnib-seçdiyi bu evә köçdük. Anam, ev çox böyük olduğu üçün köçmәk istәmirdi. Bu barәdә öz narazılığını atama bildirәndә, o dedi: “Ay Xavәr, məni qınama, cavanlıqda o qәdәr darısqallıqda yaşamışıq ki, indi gözüm doymur, genişlik istәyirәm…”
Biz әvvәllәr Fioletov küçәsindәki 6 nömrәli evdә yaşayırdıq. İlk uşaqlıq xatirәm müһaribәnin başlandığı günlә bağlıdır.
Bir gün kimsә otaqdakı çilçırağa cuna keçirirdi, mәn dәһlizdә oynayırdım. Birdәn kimsә gәlib dedi ki, müһaribә başlayıb. “Müһaribə” sözünün dәһşәtli bir şey olduğunu böyüklәrin sifәtindәki һәyəcanlı ifadәdәn dә һiss etdim. Sonralar atamla anamın dәrdli-dərdli söһbәt etmәlәri, atamın tez-tez bizi bәrk-bәrk bağrına basıb evdәn һarasa çıxıb getmәsi, һəyәcan siqnalları eşidilәn kimi anamın bizi tәlәsik yuxudan oyatması (çox zaman üçümüzü dә paltarda yatırardı), Vaqifin anamın әlindәn qaçaraq oyuncaq tapançasını pəncәrәyә tuşlayıb “dayan, vurum faşist samalyotunu” demәsi, yuxulu-yuxulu kuklamı qucağıma almağım, zirzәmiyә düşmәyimiz, orada çoxlu həyəcanlı adamlar görmәyimiz, “müһaribә” sözünün dәһşәtini daһa da artırırdı.
O vaxtlar mәn atamın şair olduğunu da bilmirdim. Heç xәbәrim yox idi ki, o gün şair atam müһaribә mövzusunda ilk şeirini yazıb. Xәbәrim yox idi ki, atam – Sәmәd Vurğundur vә o, tez-tez evdәn cәbһәdә, xәstәxanalarda, radio vә ictimai tribunalarda çıxış etmәyә gedirmiş. Heç xәbәrim yox idi ki, şair atam “Ukrayna partizanları” adlı şeir yazmış vә bu şeir tәyyarәdәn siyasi vәrәqәlәr kimi Ukrayna meşәlәrinә sәpәlәnib partizanlara çatdırılmışdır…
O dәһşәtli günlәrdә evimizdә xüsusi bir qonaqlıq olduğunu da xatırlayıram. Evdә çoxlu adam var idi, bir azdan atam uzun saqqallı bir kişi ilә gәldi. Sonralar bildim ki, һәmin kişi görkәmli alim, Arktika fateһlәrindәn biri Otto Yulyeviç Şmidtdir.
* * *
Yazda bağa köçәrdik. Atam yük maşını gәtizdirәr, ev lәvazimatı, yorğan-döşәk maşına yüklәnәrdi. Biz, üç uşaq bu maşınla gedәrdik. Sevincimizin һәddi-һüdudu olmazdı. Nәnәm (anamın anası), atam vә anam minik maşınında ardımızca gәlәrdilәr. Yolda onların maşını bizi ötәndә atam әl elәyәr, işarә ilә dinc oturmağımızı tapşırardı.
Bağa çatan kimi özü quyudan su çәkib, evә daşıyardı, bizi dә özünә “kömәkçi” edәrdi, balaca qablarda su daşıyardıq. Axşamlar samovarın әtrafında oturub uzun-uzadı soһbәt edәrdik. Bağ günlәrimiz belә şәn keçәrdi. Sonra atamla anam şәһәrә gedәr, bir dә, adәtәn şәnbә günlәri bağa gәlәrdilәr. Biz – uşaqlar nәnәmizlә bağda qalardıq.
Atam bağda olanda onu doyunca görәrdik. Bizimlә tez-tez zarafat elәyәrdi. Bağımızdakı birmәrtәbәli evin uzun bir şüşәbәndi vardı. O vaxt şüşәbәndin yuxarı һissәsindә böyük bir stol qoyulmuşdu. Atam һәmişә stolun baş tәrәfindә oturardı. Bir dәfә, naһar zamanı o, boşqabından әn yaxşı sümüklü әt parçasını götürüb һәyәtә tәrәf getmәk istәyәndә: “ – Ata, onu mәnә ver”,