Қазақстан (Қазақ елі) тарихы: 4 кітаптан тұратын оқулық. Қазақстан отаршылдық және тоталитарлық жүйелер қыспағында. 3-кітап. Коллектив авторов
Читать онлайн книгу.
қарсы болғандықтан жергілікті патша шенеуніктері мен олардың қолшоқпарлары күйшіні қуғындап, абақтыға жапқызуға дейін барды.
Дәулеткерей Шығайұлы (1820-1887 ж.) өз уақытындағы белгілі де беделді композиторлардың қатарында болды, қазіргі уақытқа дейін Дәулеткерейдің қырықтан астам күйлерінің өзектілігі жойылмай келеді. Композитордың шығармалары лирикалық бағытымен ғана ерекшеленбейді, қазақ халқының рухани мәдениетіндегі салт-дәстүрлер де басты тақырып ретінде қарастырылады. Мысалы, «Жігер», «Бұлбұл», «Керілме» күйлерінде лирикалық бағыттағы көңіл суреттелсе, «Желдірме» күйі ұлттық әрі халықтың рухын көтеруге бағытталған шығарма екендігін көруге болады.
Тәттімбет Қазанғапұлы (1815-1862 ж). Сол кезеңдегі ұлттық аспаптық музыкаға өз үлесін қосқан күйші композитор. Тәттімбеттің шығармашылығының басты ерекшелігі шертпе күйлер болды және сол күйлерді орындау шеберлігімен халық арасына танылды. Күйшінің шығармаларының лирикалық бағыттағы күйлері халық арасында ерекше орын алды. Мысалы, Тәттімбеттің «Саржайлау» мен «Сарыөзен» күй шығармаларында туған жерінің табиғатының сұлулығымен қатар дала философиясының ерекшелігі жоғары деңгейде баяндалады. Ал «Ерке атан», «Бозайғыр» күйлерінде көшпенді өркениет ерекшелігі бағытындағы жан-жануарлардың табиғатпен үндес көркем ерекшеліктерін де суреттеп халыққа жеткізе білгендігін атап көрсетуге болады.
Біржан сал Қожағұлұлы (1834-1897 ж ). ХІХ ғасырдағы кдзақ халқының рухани бағыттағы мәдениетіне музыкалық және ақындық шығармаларымен үлес қосқан ерекше тұлға. Біржан сал шығармаларының басты ерекшелігі өз уақытындағы қоғамдық жүйенің ерекшеліктерінің кері жақтарын көрсетумен қатар адам құқығы мәселесін де көтере білген. Мысалы, ақын «Біржан сал», «Жанбота» және «Шідер» деген әндерінде осы бағыт мәселесі айқын көрініс тапқан, ал «Ғашығым» әні лирикалық бағыттағы махаббат мәселесіне арналған шығарма болып табылады.
Ақан сері Қорамсаұлы (1843-1913 ж). Сол кезеңдегі қазақтың ұлттық әндерінің классикасындағы ерекше орын алатын композитор-әнші болды. Ақан сері өз уақытында өмір шындығын сыршыл лирикалық сезіммен терең жырлаған. Олардың қатарындағы шығармалар – «Ойқалқа», «Біздің көңіл қайда жатыр?».
Халық арасында танымал әндері «Балқадиша», «Ләйлім шырақ», «Маңмаңкер» өз уақытындағы сал-серілік бағытын көрсететін шығармалар қатарында болды.
Сонымен қатар Ақан серінің әндерінде тұрмыстың, қоғамдық өмірдің күрделі әлеуметтік мәселелері көрініс тауып, адамның ар-намысын аяққа басатын келеңсіздіктер және әлеуметтік теңсіздікке қарсылық мәселесі де шебер бейнеленеді.
Ауыз әдебиетіндегі ақын-жыраулар. Қазақ халқының рухани мәдениетінің тарихында ерекше орын алатын бағыт ақын-жыраулар шығармалары болып табылады. Ұлттық мәдениет пен әдебиеттің құнды мұралары қатарына ақын-жыраулардың өлең-жырлары және сол өлең-жырлардағы қоғамның саяси жүйесі, халық өмірінің ерекшеліктері, рухани мәдениетінің