Шәлекенов Уахит. Өнегелі өмір. Ш. 33. Коллектив авторов
Читать онлайн книгу.
жағалауындағы Балх қаласы еді. Балх – Солтүстік Ауғанстандағы қазіргі Вазирабад (Балх) қаласының жанындағы көне қаланың орны. Бактрияның астанасы болған ежелгі Бактра қаласының және орта ғасырлардағы Балх қаласының қираған қалдығы. Б.з.б. ІІІ-ІІ ғасырларда Грек-Бактрия патшалығының, одан кейін Кушан патшалығының астанасы. Балх – Үнді өзенінің жағасына салынған түріктердің көне қаласы. Ертеде түріктер қаланы «Балық» деп атаған. Сондықтан осылай аталуы тиіс. Оның пайда болуы Арийлер заманына жатады. Балық ірі мәдени орталық болған. Бактрия мемлекеті б.з.б. VІ-ІV ғасырларда Ахемен әулетінің, кейін Александр Македонский империясының, Грек-Бактрия патшалығының, Кушан патшалықтарының қол астында жасаған. Аттары аталған мемлекеттердің этникалық құрамы түріктер мен ирандықтардан құралған. Астанасы Балх түрік тілінде қала, шаһар деген мәнді білдіреді. Бұл қала осы күнге дейін сол атын сақтап келе жатыр.
«Ведевдоттың бесінші мемлекеті Нисая (Парфаз) болған. Оның астанасы Ниса (грекше Александрополь) қаласы еді. Бұл жерде бірінші аршакидтердің қабірлері болған. Мұнда Зороастризм өктемдігі күшті болғандықтан Ахриман тұрғындарға сенбестік рухын сіңіріп, құдайсыздықты үйретеді. Дармстеттердің айтуынша, Нисая (Насаим) атты бірнеше қала болған. Солардың бірі Мары мен Бактрия аралығында орналасқан» [2, 43].
Аттары аталған қалалар осы күнгі Түрікменстан Республикасы жерінде, сондағы Ниса (Нисая) қаласына ұзақ жылдардан бері археологиялық зерттеу жүргізуде. Осы географиялық атауларды жалғастырып: «Түркістан – мифтік Ариана-Вайджа. Ежелгі бабалар сенімі болған Авестада бұдан басқа да Орталық Азияның ерте дәуіріне тән көптеген айғақтар кездесуі мүмкін. Тағы да бір құнды дерек – Ахура-Мазда бірінші болып Даития өзенін жаратқаны. Екінші кезекте Гава (Соғдыны), содан соң Бактрия, Хират, Кабул, Маргиена, Гирканияны және Орта Азияны, Азияда жайғасқан көптеген мекендерді жаратады. Әрине, бұл жаратылу – аңыз, бірақ не үшін Ахура-Мазда бірінші кезекте Даитиді жаратады? Көптеген ғалымдар Авестаны иран ауыз әдебиетінің үлгісі деседі. Бірақ, Авеста тек Иран патшалығы тарихына тән шығарма ғана емес, Орта Азияның да, тіпті Түркістанның да ежелгі дәуірлеріне жататын қымбат мәліметтер берген ғой… Оның жазылуы халық санасына сіңген наным-сенім мен аңыздардағы жайлар негізделген Гара тауы (Қаратау – У.Ш.), Гара мемлекетіндегі суы кері ағатын (Теріс) өзен, Ардви-Сурға құятын Ранха, Ардви-Суранның өзгеше жаратылғаны туралы мәліметтер мен пікірлерімізді нақтылай түседі.
Видевдотта жер мен жаннат космос кеңістігіндегі денелерден пайда болған делінеді, жер – домалақ, мұхиттармен оралған деп суреттеледі… Жер шары алты уық-мабақты доңғалаққа ұқсатылады. Жердің шекарасы туралы да дерек бар. Оның хабарлауынша, Үнді, Мары, Тигр және Яксарт жердің ең шеті болып шектелген. Ал жердің орталығы Авестада Күн – құт-береке баламасы ретінде беріледі. Күн пірі Митра, көбінесе Яксарт (Сырдария) жағалауында жасырынып жүреді [2, 348].
Келтірілген сілтемедегі Қара тау Авестада кездеседі.
«Табын