Wbiegłem po schodach. Na pierwszym piętrze dom wyglądał jeszcze przyzwoicie. Kiedy jednak wchodziłem wyżej, farba na ścianach była coraz bardziej porysowana, poręcz chwiejna, a schody coraz brudniejsze. Drzwi do mieszkań były szeroko otwarte. Z kuchni dobywała się para, dochodziły odgłosy młotków, maszyny do szycia, przyśpiewek szwaczek i czeladników, a nawet dźwięki gramofonów.

      Jeszcze dalej znajdowało się miejsce zwane Pletzł. Na otwartej przestrzeni gromadzili się tu Żydzi, by gadać o interesach, przekomarzać się i szukać znajomych. Zwykle też kręciły się tu prostytutki. Nawet niewprawne oko potrafiło wyłowić z tłumu postacie drobnych złodziejaszków, którzy w porozrywanych kapotach i czapkach nasuniętych na oczy kręcili się między ludźmi. Za moich czasów władał nimi Ślepy Icek, zarządca kilku burdeli i znany nożownik. Nie pamiętam już dobrze, pod dwunastką czy trzynastką, mieszkała gruba Rajcełe, kobieta o wadze przekraczającej sto pięćdziesiąt kilo. Opowiadano całe historie o tym, jak robiła interesy z pewnym handlarzem żywym towarem, który wywoził dziewczęta z Krochmalnej do Buenos Aires. Podstawowym zajęciem Rajcełe było stręczycielstwo wśród miejscowych służących i pokojówek. Pletzł słynął także z najróżniejszego hazardu. Nawet dzieci ciągnęły tu za dwa grosze losy z worka. Na miejscowej loterii można było wygrać policyjny gwizdek, ciastko w czekoladowej polewie, pióro z widokiem Krakowa oraz lalkę, która sama siadała i mówiła „mama”.

      Zamieszkaliśmy w bardzo nędznym mieszkaniu na ulicy Krochmalnej 13, gdzie przybyła jeszcze jedna gęba do karmienia: urodziło się szóste dziecko, chłopak Srul zwany Srulikiem. Na skutek niedojadania nie mógł stanąć na nóżkach do końca drugiego roku życia, posuwając się na siedząco. Do tego jeszcze miał angielską chorobę [krzywicę – J.L.]. Mieszkaliśmy więc na tym odcinku Krochmalnej przy tak zwanym „plec” (placyk) w gęstwinie największej nędzy oraz elementu przestępczego w Warszawie. A znaleźliśmy się tam, bo tam mieszkała siostra i brat Ojca. Pomogli nam tam się dostać, gdy groziła eksmisja z „luksusowego” mieszkania w oficynie na Bazarze Ulrycha [okolice placu Grzybowskiego – J.L.]. Od nowego lokatora, któremu właśnie zależało na mieszkaniu na bazarze, Ojciec dostał jakieś odstępne i to uratowało nas od znalezienia się dosłownie na ulicy. W tym zaułku nędzy, rozpaczy i przestępstwa nie można było liczyć na jakieś dochody z szewstwa. Było zupełnie beznadziejnie. Mieliśmy jeszcze lichtarze mosiężne i zastawiono je u… siostry Ojca, która była dość zamożna. Dochody czerpała z herbaciarni, a klientelą była uboga ludność kupująca herbatę bez cukru, z cukrem i niekiedy zabieloną nieco mlekiem. Herbaciarnia miała na zapleczu wielki kocioł, w którym kipiała ciągle woda. To było po jednej stronie bramy na Krochmalnej 11, a po drugiej stronie bramy prowadziła sklep z opałem. Mąż Cioci nie zajmował się interesami, był chasydem, jeździł do swego rabina i studiował Torę. Szyderstwem losu było to, że ich najstarsza córka była zawodową prostytutką. W światku na placyku nie było to żadną sensacją. Ciotka próbowała ją namówić do powrotu na uczciwą drogę. Niekiedy jej się to udawało, ale na krótko.

      Na naszej ulicy były synagogi, domy modlitwy i chasydzkie domy nauki, w których Żydzi modlili się, studiowali Torę i służyli Bogu, lecz znajdowały się tam również gospody, domy publiczne oraz melina złodziei, sutenerów i prostytutek. Na ulicy mieszkała kobieta, o której mówiono, że wystarczy, by spojrzała na dziecko, a natychmiast rzuca na nie zły urok. Znałem ją. W czarnych oczach płonął szalejący ogień. Mówiono, że trzech spośród jej mężów zmarło, a dwóch się z nią rozwiodło. Potrafiła uderzyć dziecko, którego nie znała, zedrzeć mu z głowy czapkę albo je opluć. Co trzecim słowem, jakie wypowiadała, było przekleństwo. Nosiła własne włosy zamiast peruki, lecz nie były to włosy, ale jakiś kołtun zmierzwionych kosmyków i splotów. Krzywo osadzone oczy i szerokie nozdrza przywodziły na myśl buldoga. Miała grube wargi i długie, sczerniałe zęby, zakończone ostro jak gwoździe. Moja matka mówiła, że z oczu wyziera jej Szatan. Była rzekomo dostawczynią służby domowej, lecz mówiono, że nakłania wiejskie dziewczęta do prostytucji i sprzedaje niektóre z nich handlarzom żywym towarem w wielkim zamorskim mieście – Buenos Aires.

      Ulica Krochmalna pełna była domów o złej reputacji. W jidysz nazywano je „małymi domami”, choć ludzie z ulicy mieszkali w suterenach, których okna mieściły się pod wejściowymi schodami. Mężczyźni, którzy prowadzili te miejsca, musieli wślizgiwać się do nich przez ciemne, jaskiniowe korytarze. Na podwórzu wystawali złodzieje i alfonsi. Nawet wtedy wiedziałem o istnieniu prostytutek i o tym, że nie można mi na nie patrzeć, ponieważ jedno spojrzenie mogłoby mnie uczynić nieczystym. Jednak nie zastanawiałem się zbytnio, kim były lub czym się zajmowały.

      Widziałem, jak wystawały często przy bramach lub na rynku, z policzkami zaróżowionymi i tuszem na rzęsach, ubrane w kwieciste szale i czerwone lub niebieskie buty. Od czasu do czasu któraś z nich paliła papierosa.

      Kiedy przechodziłem obok, obrzucały mnie wyzwiskami:

      – Co tam, ciołku! Podstępny, mały Żydku! Ej, ty, matołku!

      Lecz kiedy od czasu do czasu dostawałem od którejś z nich kawałek czekolady, dawałem nogi za pas i wyrzucałem ją do rynsztoka. Wiedziałem, że cokolwiek dotknęły, było skalane.