Kinders wat moor. André le Roux
Читать онлайн книгу.
as Ma nie kom nie, is Pa ewe goed. Vir die kind is daar ’n hiërargie van versorgers. As Ma nie kom nie en Pa ook nie, is daar nog altyd Ouma. En as Ouma ook nie naby is nie, is daar nog altyd Ousus of tannie Ans. Sogenaamde allomothers, mede-ma’s.
Soos enigeen met kinders weet, is dit nie ’n maklike taak om ’n kind groot te maak nie, al is hulle hoe oulik. Bowlby beklemtoon om na ’n baba en jong kind om te sien, is nié die werk vir ’n enkele persoon nie. Die ma het al die hulp nodig wat sy kan kry.
“Pa’s het hul nut wanneer die baba klein is,” sê Bowlby, “maar hulle speel tweede viool ná die ma. Hul primêre rol is om hul vrou emosioneel (en finansieel) te ondersteun met die grootmaak van die kind.”
’n Mening wat uiteraard kritiek uitgelok het omdat Bowlby geïmpliseer het pa’s is nie so belangrik nie en ma’s behoort nie buite die huis te werk wanneer daar eers kinders is nie. Latere eksperimente het inderdaad getoon die kind vorm ewe maklik ’n hegte band met die pa en vele ander mense in sy omgewing.
Die pa kan nie net omdraai en wegloop nie.
Die gesinsterapeut Robin Karr-Morse en Meredith Wiley, kenner van jeugmisdaad, haal syfers aan wat sê 60% van verkragters, 75% van adolessente wat van moord aangekla is en 70% van jeugdiges in staatsinrigtings het sonder ’n pa grootgeword. Navorsers was tradisioneel geneig om alle skuld by die ma te soek, maar die afwesige pa is net so afwesig soos die afwesige ma, indien nie meer so nie.
’n Onbetrokke pa is eweneens afwesig, al is dit net emosioneel.
Waar’s my pa?
Wag net eers, sê Judith Rich Harris.
Sy vra: Is kinders wat met ’n pa grootword op die lange duur beter daaraan toe as dié sonder ’n pa? En indien wel, is dit omdat hulle ’n pa gehad het?
Die kort antwoord: Dit blyk kinders word wat kinders word, met of sonder ’n pa.
Daar is wel ’n verband, maar dis nie ’n oorsaaklike verband nie, sê Harris. Dis die buurt waarin die kind grootword wat saak maak, nie die huis nie. Daarby ook hoe baie die kind rondtrek, plus lae inkomste, wat dikwels die gevolg van egskeiding is. In daardie opsig is egskeiding nie goed vir ’n kind nie, maar dis alles dinge wat buite die huis gebeur.
En Harris opper ’n ietwat skrikwekkende gedagte: Jy kan jou kind se lewe in ’n heeltemal ander rigting stuur deur net van een woonbuurt na ’n ander te trek, of deur te besluit in watter skool jy hom sit. Daarmee verander jy sy portuurgroep. Dit is die enigste langtermyninvloed wat ouers in ’n mate op hul kinders se gedrag het, sê Harris.
Volgens Karr-Morse en Wiley het studies getoon egskeiding het nie tot kriminele gedrag by kinders gelei wanneer daar emosionele en finansiële stabiliteit ná die egskeiding was nie. Trouens, wanneer die egskeiding ’n einde bring aan huishoudelike onmin en konflik vaar die kinders beter, hoewel Harris sê data bewys nie dié stelling nie. Sy sê of die ouers gedurig baklei of vir mekaar liefdesbriefies skryf, maak nie saak nie.
Die probleem kan in die kind se gene lê …
Ook die sielkundige Scott Lilienfeld sê dis ’n mite dat egskeiding ’n langtermyn- emosionele tol van kinders eis. Dit kan die stres wees. Kinders vind ’n egskeiding byna altyd stresvol, maar die stres gaan verby.
In Amerika is bevind misdaad kom die meeste voor onder seuns wat uit ’n gebroke huis kom én waar die ma ook afwesig is, met ander woorde, sy’s nie liefdevol nie.
Net 35% van kinders in Suid-Afrika word groot met hul biologiese pa in dieselfde huis, volgens ’n vaderskapverslag in 2018 deur die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing (RGN). Seuns sonder ’n pa raak hipermanlik en aggressief. Meisies se selfvertroue en verhoudings is swakker.
Plaaslik was die egskeidingskoers in 2017 1,3 per 1 000 en in amper 56% daarvan is kinders onder 18 geraak, volgens Statistieke Suid-Afrika.
Robert Sapolsky haal navorsing aan wat bevind het meisies wat deur hul pa verlaat is, of waar daar onmin in die huwelik is, word opportunisties. Hulle het geleer mans is onbetroubare ouers. Daarom doen hulle nie moeite om ’n betroubare man te soek nie. Hulle het vroeër seks, het meer seksuele maats, meer kinders en hul huwelik sal waarskynlik wankel.
Daar is ook ’n teorie, bevestig deur verskeie studies, dat sulke meisies puberteit vroeër bereik. Maar Sapolsky sê dis eerder stres en ’n onstabiele omgewing wat ovulasie vroeër aanbring. Hierdie meisies bereik puberteit net 5 maande vroeër as ander meisies, wat nie juis beduidend is nie.
Volgens die RGN-verslag woon meer as 7,5 miljoen kinders net by hul ma (daar is ’n verband tussen enkelma’s en armoede, en alles wat dáármee saamgaan), 4,6 miljoen woon nie by hul ma óf pa nie en meer as 400 000 woon by die pa, terwyl 6,3 miljoen by albei ouers woon.
Dit bring uiteraard klein kinders se gehegtheidstyl in gedrang.
Kinders wat veilig voel in ’n huis met albei ouers, kry die kans om die wêreld vanuit meer as een perspektief te ontdek. Hulle neem selfs risiko’s, want hulle weet daar is ’n veilige basis om op terug te val. Hulle begin beweeg al hoe verder weg van Ma of die versorger om die wêreld te ondersoek. Hulle bly ook langer weg voordat hulle terugkeer na hul “basis”.
Sulke kinders, wat vertroetel en beskerm word, reageer ook geredeliker wanneer hulle sien iemand anders het hulp of troos nodig. Hulle is sensitief vir ander se nood en is meer altruïsties.
Ainsworth het bevind 70% van kinders oor die algemeen het ’n veilige gehegtheidstyl.
Maar dan is daar onseker kinders (insecure style). Hulle het geleer hulle kan nie staatmaak op Ma nie en is bang om hul omgewing te ondersoek. Sulke kinders sukkel met selfvertroue en is geneig om later sosiale probleme te ontwikkel. In ekstreme gevalle lei dit tot klein psigopaatjies, ’n verskynsel wat Bowlby “affectionless psychopathy” genoem het.
Dan word dit ’n steuring (attachment disorder). Daar’s onder meer probleme met buie, met ouderdomsverwante gedrag en verhoudings met ander mense. Die kind wat verwaarloos of mishandel word, leer dat grootmense nie te vertrou is nie. Die kind verloor ook selfvertroue en belangstelling daarin om sy wêreld te verken.
Watter soort gehegtheidstyl ’n kind het, kan maklik eksperimenteel vasgestel word deur bloot te kyk hoe die kind in ’n vreemde omgewing reageer, gewoonlik tussen 12 en 18 maande wanneer gehegtheid op sy sterkste is. Wat doen die kind wanneer sy ma by die vertrek uitloop en hoe reageer hy wanneer sy terugkom?
Dis die sogenaamde Strange Situation Procedure, wat Ainsworth ontwikkel het. Of wanneer die kind alleen by ’n vreemdeling gelos word? Ainsworth het, voorspelbaar, gesien ’n kind ondersoek die speelkamer en speelgoed met baie meer ywer in die teenwoordigheid van sy ma as ’n vreemdeling.
Daar is ook angstig-ambivalente gehegtheid. Die kind kry skeidingsangs wanneer sy versorger weg is, maar voel nie beter wanneer die versorger terugkeer nie, eerder ambivalent oor die hereniging, dalk kwaad en gefrustreerd. (Bowlby vertel van die “absurd paradoksale” gedrag van ’n tiener wat sy ma doodgemaak het omdat hy “dit nie kon vat dat sy hom kon verlaat nie”.)
Terwyl skeidingsangs die gewone reaksie is op die moontlikheid van verlies, is rou die reaksie ná die verlies, skryf Bowlby, soos wanneer die kind se ma/pa permanent weggaan of sterf. Wat dikwels tot normale, verwagte en “gesonde” depressie lei. (Vroeër is geglo klein kinders is nie in staat tot rou nie.)
Die angstig-ambivalente kind ondersoek ook nie so maklik sy omgewing nie en is dikwels skrikkerig vir vreemdelinge. Sy gedrag is vreemd wanneer sy versorger na hom terugkeer. Hy lyk bang en onseker, vries, loop agteruit na sy versorger toe of draai sy kop weg. Dis teenstrydige of afwysende gedrag. Dit lyk of die kind nie negatiewe emosies kan hanteer nie en dit kan lei tot aggressiewe gedrag. Mishandelde kinders word makliker angstig-ambivalent, is bevind, en sukkel later met intieme volwasse verhoudings.
Dié gehegtheid is ook gedisorganiseerd/gedisoriënteerd, sogenaamde Tipe D-gehegtheid, wanneer daar nie veel tekens van gehegtheid by die kind is nie. Sulke kinders is gewoonlik mishandel. Hulle loop die gevaar om later geestes- en heelwat ander probleme te ontwikkel.