Kinders wat moor. André le Roux
Читать онлайн книгу.
en toon min emosie wanneer die versorger terugkom. Wanneer hy dan opgetel word, wriemel hy om neergesit te word. Vermoedelik is dit die kind wie se behoeftes gereeld geïgnoreer word, die kind wat dink sy emosionele behoeftes tel nie.
Reeds in die 1980’s het studie ná studie getoon: Gesonde, gelukkige en selfstandige adolessente en jong volwassenes is die produk van stabiele huise waarin albei ouers baie tyd en aandag aan die kinders gee, sê Bowlby.
Die sielkundige en skrywer Steven Pinker het goeie nuus in dié verband. Hy haal syfers aan wat op gelukkige hedendaagse gesinne dui. In 1924 het net 45% van ma’s twee of meer uur per dag saam met hul kinders deurgebring (7% geen tyd nie) en net 60% van pa’s minstens een uur per dag. Teen 1999 het dit vermeerder tot onderskeidelik 71% en 83%.
“Enkel- en werkende ma’s bestee vandag inderdaad meer tyd saam met hul kinders as getroude ma’s wat nie buite die huis werk nie in 1965 gedoen het.”
Gehegtheidsteorie geld tot in die volwasse lewe en hoë ouderdom, ook in intieme verhoudings buite die huis.
Onnodig om te sê, maar Bowlby beklemtoon dit: Wanneer dinge tussen intieme maats vlot verloop, is albei gelukkig en put elkeen genot uit die verhouding. Konflik het die teenoorgestelde uitwerking. Wanneer gehegtheid skeefloop, lei dit tot angstigheid en ongelukkigheid, veral waar een die ander een verwerp. Om nie te praat van fisieke of verbale geweld nie.
Daar is bevind kinders wat grootword in ’n ongelukkige, disfunksionele huis, sal makliker buite-egtelike kinders hê, tienerma’s word, ongelukkig getroud wees en skei. Een studie het getoon swanger vroue wat voor 11 jaar van een of albei ouers geskei was, het veral huweliks- en sielkundige probleme gehad ná die baba se geboorte. Hulle het ook gesukkel met die baba se voeding en slaappatrone.
Harris stem saam met gehegtheidsteorie, maar sy glo nie dit duur voort tot in volwasse verhoudings nie, ook nie adolessente-verhoudings nie.
“Ja, die kind het geleer om sekere dinge van sy ma te verwag, maar hy sou dom wees om die verwagtinge te veralgemeen tot nuwe mense wat hy in die toekoms ontmoet.”
Vir haar is Bowlby se idee van die kind-ma-model net geldig vir die kind en ma. Dit beteken nie die kind se verhouding met sy pa, broers en susters, oppasser of maats gaan dieselfde patroon volg nie. Die ma-model voorspel nie hoe ander mense teenoor die kind gaan optree nie. Die kind neem nie sy verhouding met sy ma saam na sy verhouding met sy maats nie.
Gehegtheid aan maats kan inderdaad instaan vir swak gehegtheid aan die ma.
Kinders met gehegtheidsprobleme het dalk professionele hulp nodig, maar kenners waarsku ook teen oordiagnosering en lekeraad op die internet. Moenie gehegtheidsprobleme sien waar daar nie gehegtheidsprobleme is nie. Jy kan nie jou huidige probleme toeskryf aan ’n slegte verhouding met jou ma toe jy klein was nie. Daar is immers ook ander invloede as gehegtheid op ’n kind se ontwikkeling. Buitendien is die kans goed dat die kind wel ’n geleentheid sal kry om geheg te raak aan ’n ander volwassene as die ma fisiek of andersins nie beskikbaar was nie.
Kenners het ook nog nie uitsluitsel oor presies wanneer gebrekkige gehegtheid ’n steuring word nie.
Reaktiewe gehegtheidsteuring (reactive attachment disorder of RAD) word wel as ’n steuring beskou, volgens die 5de uitgawe van die American Psychiatric Association se Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5). Die Wêreldgesondheidsorganisasie se ICD-10 (die 10de hersiening van die International Classification of Diseases, of vollediger: International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) beskou dit eweneens as ’n steuring.
Reaktiewe steuring begin by kinders jonger as 5 jaar, maar dis gelukkig skaars.
Die DSM lys die volgende kenmerke: Die kind soek weinig of minimaal troos wanneer hy ongelukkig is, hy reageer nie op vertroosting nie, toon minimale sosiale en emosionele reaksies op ander, het beperkte emosies, met episodes van onverklaarbare geïrriteerdheid, hartseer of vrees selfs in niebedreigende interaksies met versorgers.
Sulke kinders is dikwels verwaarloos, versorgers het gewissel en die kind het onvoldoende aandag gekry.
Onvoldoende aandag is ook wat kan – gáán – gebeur wanneer die baba se ma depressief is.
3. Die depressiewe ma
As jy ’n baba is en jy kan jou ma kies, moenie ’n depressiewe ma kies nie.
Wanneer baba-rotte kleintyd – in die eerste 12 uur ná geboorte – baie deur die ma gelek en vertroetel word (grooming), is hulle later sosiaal beter aangepas as kleintjies wat nie gekoester is nie. Twee jaar later het die rotte nuwe, vreemde situasies baie beter hanteer.
En hul stresvlakke was vir die res van hul lewe laer.
Gekoesterde baba-rotte was ook nuuskieriger en het hul omgewing met meer selfvertroue verken, sê die joernalis Paul Tough. Hulle het beter gevaar in doolhoftoetse, het meer selfbeheer gehad, was minder aggressief. Hulle het selfs ’n beter aptyt gehad, was gesonder en het langer geleef.
Dieselfde geld vir resus-apies wat reeds vóór geboorte aan die ma se stres blootgestel was.
“Navorsing met primate dui daarop dat prenatale stres waarskynlik ’n faktor is wat kinders vatbaar maak vir ’n ‘moeilike’ temperament,” skryf Robin Karr-Morse en Meredith Wiley.
Navorsers aan die Universiteit van Wisconsin se destydse Harlow Primate Laboratory het bevind prenatale stres loop later uit op aandagsteurings, verminderde kognitiewe vermoëns en neuromotorprobleme in die resus-apies. Die apies se babas weeg minder by geboorte en hulle slaap meer. Hulle toon ook meer stres wanneer hulle van hul ma weggevat word.
Ongewenste swangerskap is ook stresvol. En wanneer die ma die baba nie wil hê nie, het die baba van die begin af meer stres, reeds in die baarmoeder. Dit kan noodlottig wees. Karr-Morse en Wiley sê in navorsing met 8 000 swanger vroue is bevind kinders wat verwerp word, is 2,4 keer meer geneig om in die eerste maand van hul lewe te sterf. (Dis ’n 240% groter kans!)
En die ma se depressie kan dieselfde rampspoedige impak op die baba se brein hê as mishandeling of verwaarlosing. Wanneer die ma afwesig is en nie op die baba se behoeftes ingestel is nie, is die baba se brein aan sy eie lot oorgelaat. Dit maak die baba angstig of bevrees. Die brein se veg-of-vlug-reaksie word oorweldig en die baba kan nie emosioneel gesond op die angstigheid reageer nie.
“Dis die definisie van emosionele trauma,” sê Karr-Morse en Wiley.
Boonop is babas uitputtend en die ma kan op haar beurt oorweldig voel. Vra enige ma, veral enkelma’s.
Sowat 13% van alle ma’s kry nageboortelike (postpartum- of postnatale) depressie. Die beste aanduiding dat dit kan gebeur, is wanneer die ma voorheen depressief was.
Die befaamde Amerikaanse pediater-skrywer T. Berry Brazelton het veral gekyk na die interaksie tussen ma’s en babas op 2 of 3 maande. Sy Neonatal Behavioral Assessment Scale (NBAS) beoordeel die baba se fisieke reaksies en dui emosionele en individuele verskille aan. Op dié manier skets hy ’n “portret” van die baba se ontwikkeling en gedrag wat die ouers kan help om hul verhouding met die baba te verbeter.
’n Baba het reeds etlike vaardighede net ná geboorte, het Brazelton gesê.
“’n Pasgeborene het 9 maande se ondervinding.”
Al sy sintuie is reeds ontwikkel. Karr-Morse en Wiley som dit op:
Tas: Teen 17 weke kan die fetus al aanraking voel. Op 2 maande sal die fetus skop en terugtrek wanneer hy gestamp word, en op 4 maande trek hy ’n gesig wanneer sy kopvel gekielie word. Hy skop sterk wanneer die ma koue water drink.
Smaak: Teen 15 weke kan sy smaakknoppies onderskei tussen verskillende chemiese smake in die vrugwater.
Gehoor: Teen 24 weke kan die fetus die ma se stem hoor en ook die pa s’n as hy naby is. Die baba sal ook net ná geboorte Ma en Pa se stemme kan onderskei van ander stemme. Of hulle probeer hul ore beskerm teen ultraklank.
Sig: Brazelton het self aangetoon fetusse is sensitief vir lig vanaf 16 weke.