Сайланма әсәрләр / Избранное. Мажит Гафури
Читать онлайн книгу.
Шуннан мин дә чыгып, үземнең теге урынга кайттым.
Өч-дүрт көндә мәдрәсәнең тәртип һәм низамнарына төшенеп алдым. Бирелгән сабакларны ятлап өлгерә бардым. Ул яклар яхшы барды.
Әмма дүрт-биш көннән соң азык мәсьәләсендә көймә тагын комга терәлде. Теге икмәк күптән бетте. Авылдашлар ике-өч көн кунак итсәләр дә, хәзер алар да чәй янына чакырмый, аш ашаган вакытта эндәшми башладылар. Кешеләр шаулашып, тәмләп ашаган вакытта карап утыру бик авыр күренгәнгә күрә, мин мәдрәсәдән чыгып, алар ашап-эчеп беткәнче, ишегалдында йөреп гомер үткәрә башладым.
Азык ягының начар, эшнең һәрьягы күңелсез булуының каруын сабактан ала идем. Бик тырыша, хәлфә биргән дәресләрне су кебек эчкәнче ятлый, шулай итеп күңелне юата идем.
Бара торгач, шундагы иркен тормышлы шәкертләргә самавыр куярга, аш пешереп торырга кердем. Мин, аларның эшләрен эшләү өстенә сабакларымны да укып өлгертә, алар укыган «Төхфә» кебек нәрсәләрне дә өйрәтә идем. Шулай итеп, азык мәсьәләсе тагын бераз юлга куелды, эш эшләп ашауга юл ачылды һәм бу эшләргә күнегелде.
Монда укучыларның саны күп булса да, күбесенең укулары түбән иде. Аларның күбесе «Тәгълим әс-салат», «Төхфәтел-мөлүк» кебек мин әллә кайчан укып үткән китапларны укыйлар һәм шулар белән баш ваталар иде. Берничә ел укып та, рәтләп татарча укый һәм бер сүз дә яза белмәгәннәре бик күп иде.
Мәдрәсәнең эчке «тәртибе» һәм андагы тормыш бик түбән булып, моның да иң авыр ягы, безнең кебек, самавыр куеп, башкаларга аш пешереп йөрүче ярлы шәкертләр өстенә төшә иде.
Менә сиңа бик зур ашханә. Аның түшәме астына бик юан ике өрлек куелып, рәттән җепкә тагылган ыргаклар тезелгән. Шунда казаныңны асып, һәркем үз казаны астына ут ягып җибәрә. Кайвакытта бу ыргаклар, утын һәм күмер өчен сугыш та чыгып китә. Эш бик зурга китсә, казыйга хөкемгә барырга туры килә. Гаеп сиңа ауса, җәзаңны күрәсең: син ул көнне һәммә кеше ашын пешереп беткәнне көтәргә, шуңарчы аш пешерми торырга мәҗбүрсең. Адәм күренмәслек төтен эчендә тончыгып, мең бәла белән пешергән ашның, җеп өзелеп, җиргә авып киткән вакытлары да була… Бу эш бигрәк авыр, бу вакытта аш көтеп утырган хуҗаларга җавап бирергә кирәк.
Чәй эчкәндә самавыр кайнату мәсьәләсе дә бик җиңел түгел. Монда боз өстендәге самавыр авып китә. Анда самавырның борынын кемдер борып киткән дә, суы агып беткән, бөтен тирә-як су белән күл булган, самавыр эри башлаган. Аңа шунда ук салырга су юк. Шул ук вакытта күмер өчен сугыш, низаг чыгып китә. Кыямәт, мәхшәр!..
Мәдрәсә эчендә бер үк вакытта теләсә кем, теләсә нәрсә эшли, теләгән нәрсәсен укый яки бер дә укымыйча тик йөри.
Монда тырышып укыганда да әллә кая бара алмыйсың: атнасына ике-өч рәт сабак алырга, атна буенча шуны ятлап, тик йөрергә туры килә.
Бу мәдрәсәдә 96 нчы елның декабренә чаклы тордым. Шул вакыт эчендә бары җиде-сигез бит тәркип укыдым.
Ашау-эчү мәсьәләсен тәэмин итәр өчен, һаман самавыр куеп, аш пешереп йөрсәм дә, бервакытта теге шәкертләр, үзләре эшли башлап, мине урыннан мәхрүм иттеләр. Мин тагын да һичбер нәрсәсез калдым.
Шушы мөнәсәбәт белән үзебезнең