Pənahəli xan. Фарман Керимзаде
Читать онлайн книгу.
köməyinə gələcək?
– Mən özüm-özümü qoruya bilərəm.
Şəkili atlılar çapıb getdilər.
Səhərisi gün səsvermədə Nadiri İran mülkünə şah seçdilər. Bundan sonra bayram başladı.
Muğanın gözəl çağı idi. Düzlər çiçəklənmişdi. Bu mənzərəni görən Qarabağ elatının ağsaqqalı, sifəti tunc rəngində, saqqalı dümağ, qaşları ağarmış qoca Pirvəli demişdi:
– Gör necə bir vaxtda bura toplaşıb özümüzə şah seçirik, təbiətin də xoş vaxtıdı. Uğurumuz yaxşı gələcək.
Səhəri gün Nadir şahın tacqoyma mərasimi oldu. Onun başına üç alov dilimi kimi qalxan, kənarları qızıl, ortası yaqut olan tac qoyuldu.
Pənahəli bu anda Nadir şahın gözlərində qırmızıya çalan bir parıltı sezdi. Bilmədi o parıltı onun bəbəklərində idi, yoxsa tacın üç diliminin birindənmi düşürdü. Ancaq, hər halda, özünü yığışdırdı. Artıq şahın qarşısında oturmuşdu. Bundan sonra hər kəs Nadirin istənilən əmrinə müntəzir olmalı idi. Yoxsa o parıltı bir göz qırpımında şimşəyə çevrilər, qarşısına çıxan itaətsizləri külə döndərərdi.
Nadir şah ayağa durub danışmaq istədi. Hamı qalxdı. Hökmdar üçün qoyulmuş taxt qəlbidə idi. Səfəvilərdən qalma bu taxt sanki iri almaz idi, bərq vurub yanırdı, şahlara layiq hazırlanmışdı, şahlar da ona layiq olmalı idi.
Nadir şah danışdı. Ölkənin ağır vəziyyətindən, torpaqların əkilmədiyindən, rəiyyətin dilənçi kökünə düşməsindən söhbət açdı. Ölkəni bu durumdan çıxaracağına and içdi. Ona etibar göstərib şah seçdiklərinə görə hamıya öz təşəkkürünü bildirdi. Sonra da dedi ki, ölkəni idarə edəndə hər kəsin köməyinə arxalanacaq.
Axşamüstü bir nəfər Pənahəlini çağırdı. Bu göygözlü, sarışın adam Pənahəlidən boyca kiçik olsa da, yəqin ki, yaşca böyük olardı. Pənahəli onu tanıdı. Həmin adamı Nadir şahın yanında çox görmüşdü.
– Bəy, – deyə o, Pənahəliyə müraciət elədi.
– Mən bəy deyiləm.
Göygöz kişi bu sözlərdən təəccüblənsə də, özünü o yerə qoymadı.
– İndən belə bəysən. Nadir şahın tapşırığı ilə gəlmişəm.
– Buyurun. Şahın tapşırığı mənim üçün hər işdən irəlidir.
– Nadir şah sənin xidmətini unutmayıb.
– Mən Nadir şaha, hələ ki, xidmət göstərmək şərəfinə çatmamışam axı.
– Çatmısan. Kür qırağında şəkili Hacı Çələbi ilə söhbətindən xəbərdardı.
Pənahəli təəccüb etdi. Axı həmin söhbət zamanı yanlarında öz yaxın dostlarından başqa heç kəs yox idi. Demək, şah olmaq üçün təkcə hamının dəstəyini qazanmaq azdır. Gərək hər yerdə gözün, hər yerdə qulağın olsun. Bunlar isə Nadirdə varmış.
– Eşidirəm.
– Nadir şah sənə «bəy» ləqəbi verir və öz yanına qulluğa götürür. Bu isə çox şərəfli işdir, – göygöz kişi bunu deyib bir anlıq duruxdu, sonra isə əlavə elədi: – Bu axşam ağsaqqallarınla məsləhətləş. Səhər tezdən dalınca adam göndərəcəm.
– Baş üstə. Amma şahın sözü qarşısında ağsaqqallar nə deyə bilər axı!
Göygöz kişi heç nə söyləməyib getdi. Pənahəli isə öz adamlarının yanına qayıtdı.
3
Qarabağ qoşunu Şahbulağa çatdı. Üstü kol-kos bitirmiş dağın dibindən iki dəyirmanı işlədə bilən bulaq qaynayıb axırdı. Onun adını burada hansısa şah məskən saldığına görə verməmişdilər. Bulağın özü şah idi – bulaqların şahı!
Pənahəli xan atını sürüb dağın ətəyində tikdirdiyi qalaya tərəf qalxdı. Başını qaldırıb aydın səmaya baxanda göylərin ənginliyində bir qartalın süzdüyünü gördü. Özü ilə onun arasında bir yaxınlıq duydu.
Bu qalanı Pənahəli xan tikdirmişdi. Ancaq neçə il idi ki, onu atıb dağlara qalxmış, Pənahabadı bina eləmişdi. Qala isə həbsxanaya çevrilmişdi. Günahkarları buraya salırdı. Şahbulaq dağının qənd kimi ağ daşlarını isə sındırtdıraraq dəvələrin belində Pənahabada daşıyır, yeni qalanı böyüdür, möhkəmləndirirdi.
Xanı görən qalabəyi qaça-qaça gəldi. Çatıb baş əyəndə elə canfəşanlıq göstərdi ki, papağı başından diyirlənib təpənin dibinə getdi. Qalabəyi keçəl idi, əlləri ilə keçəlini örtdü. Kənardan baxana elə gələrdi ki, yazıq öz başına qapaz vurur.
– Qalabəyi, niyə dustaqlar daş çıxartmırlar?
– Xan sağ olsun, istəmədim onların külünglərinin səsi xanı narahat eləsin.
– Get de, qoy işləsinlər. Mən döyüşə gedirəm. Qələbə ilə qayıtsam, onda ən yaxşı işləyənləri əfv edəcəyəm.
– Sən Hindistan kimi ölkədən qalib qayıtmısan. Xırda döyüşlər nədir ki…
Xan Hindistan adını eşidəndə gözləri üfüqə zilləndi…
Qalabəyi isə ürəyində, xəlvətcə gəlirini hesablamağa başladı. Xan əfv edəcək, o isə haqqını alıb dustaqları qaladan buraxacaq.
Sevincək olan qalabəyi dərənin dibinə yuvarlanan papağını yadından çıxarıb xanın əmrini yerinə yetirməyə qaçdı.
4
…Bəli, Pənahəli bəy Hindistan səfərindən qalib qayıtmışdı.
Şah elan edildikdən sonra Nadir ölkəsini kasıblıqdan qurtarmağın yolunu başqa ölkəni talamaqda görmüşdü. Xəzinənin axır-uxurunu xərcləyib ordunu döyüşə hazırlamışdı, sonra da Əfqanıstandan keçərək Hindistana hücum eləmişdi. Səfərə çıxmamışdan əvvəl Ərdəbilə gəlmiş və söz vermişdi ki, əgər zəfərlə qayıtsa, şəhərə qızıldan qapı saldıracaq.
O vaxt Pənahəli bəy hər yerdə Nadiri müşayiət eləyirdi.
Bir-bir şəhərləri aldıqca ordunun qənimət yükü də ağırlaşır, görünməmiş xəzinələr ələ keçirirdi. Nadir şah isə doymur, daha çox ləl-cavahirat, qızıl ələ keçirməyə çalışırdı. Bahalı əşyaları növlərə ayırtdırmışdı. Ən qiymətlilərinin keşiyini çəkmək, qorumaq Pənahəli bəyə tapşırılmışdı. Bu isə Nadir şahın ətrafındakı bəzi adamların paxıllığına səbəb olmuşdu.
Əvvəldən almaz görməyən Pənahəli bəy bu qədər qiymətli daş-qaşı bir yerdə görəndə heyrətə gəlmişdi. Üstəlik, fikirləşmişdi ki, bu var-dövləti qorumaq üçün gərək güclü qoşun saxlayasan. Ən qəribəsi isə o idi ki, bir belə sərvətə baxmayaraq Hindistan camaatı lüt-üryan və ac idi. Dilənçi əlindən tərpənmək mümkün deyildi.
Nadirin qoşunları bütxanalarda daş-qaşla bəzədilmiş heykəlləri də söküb çıxardırdılar. Çünki şaha torpaq tutmaq, yeni ölkələrə sahib olmaq yox, var-dövlət əldə eləmək lazım idi.
Göygöz