Pənahəli xan. Фарман Керимзаде
Читать онлайн книгу.
lazım idi. O, şah kimi düşünə bilməzdi. Ona görə də bu barədə bir daha Nadir şahla danışmamağı qərara aldı. Qoy bildiyi özünə qalsın. Bir də bu barədə danışsa, onda öz kəlləsini itirə bilər…
Əslində, həmin söhbətdən Nadir şah da çox şey götürdü. Başa düşdü ki, Əfşar tayfasından olanların çoxu Göygöz kimi düşünür. Onların fikrinə qalsa, şah tayfabazlıq eləməli, digər tayfaları əfşarların ayağına verməli, bütün ölkənin açar-kilidini yalnız Əfşar tayfasına bağışlamalı, qalanlarımı isə özündən narazı salmalıdır. Halbuki belədə ölkənin hər tərəfində narazılıqlar baş qaldırar, üsyanlar ola bilərdi. Göygöz və onu kimi düşünənlərin sözünə qulaq assa, Hindistandan gətirdiyi və indiyədək İran şahlarının heç birinə nəsib olmayan xəzinəni də yalnız əfşarlar arasında bölməlidir. Yox, belə olmayacaq! Əfşar tayfası böyük və güclüdür. Ancaq o tək deyil və göydən də düşməyib. «Mən kiçik Saraclı tayfasından Pənahəli bəyi Göygözün ayağına necə verə bilərəm? Axı o, daha fərasətli, daha açıq fikirli, sədaqətlidir. Hər kəsi öz qabiliyyətinə görə qiymətləndirmək lazımdır» – Nadir şah belə düşünürdü. Eyni zamanda onu da yaxşı başa düşürdü ki, təkcə öz tayfasına arxalansa, hakimiyyəti uzun sürməyəcək, hətta elə əfşarların özləri onun qəbrini qazacaqlar. Axı bir tayfanın içində də çoxlu nəsil, saysız-hesabsız qol var.
Axırda Nadir şah belə qərara gəldi ki, Göygözün dedikləri çox qorxulu məsələdir, bu məsələdən yaxa qurtarmaq üçün isə indidən tədbir görməlidir.
O nəinki tayfaları birləşdirmək istəyirdi. Bu işə Şah İsmayıl Xətai başlamışdı. Nadir şah, eyni zamanda, Şah İsmayılın vaxtı ilə dövlətin məqsədləri üçün atdığı, indi səhv olan addımını da düzəltmək istəyirdi. Bu da sünni-şiə münasibətlərini yumşaltmaq, din içərisində barışıq yaratmaq idi. Hindistanın var-dövlətini ələ keçirəndən sonra Nadir şah başa düşmüşdü ki, bundan sonra nəzərdə tutduğu işləri görmək onun üçün çətinlik törədəcək. Çünki əhali nə qədər ki kasıb idi, çörək dərdi bütün dərdlərdən üstün idi, onda həmin işləri daha asan görə bilərdi. Adamlar tox olandan sonra isə onlara söz az təsir eləyir.
Nəhayət, şah öz-özlüyündə qərar verdi ki, Əfşar tayfasını bütün ölkə boyu dağıtsın. Hər elatda bir-iki Əfşar kəndi saldırsın. Tayfanın bir yerdə qalmağı ölkə üçün də, Nadir şahın özü üçün də təhlükəli ola bilərdi. Bu qərara gəldikdən sonra şah öz niyyətini həyata keçirmək üçün bəhanə axtarışına başladı. Axırda isə, həmişə olduğu kimi, yenə də ağıllı bir çıxış yolu tapdı: Əfşar tayfasının başçılarını çağırıb onlara deyəcəkdi ki, ölkənin hər tərəfində sizin olmağınız vacibdi, bu, əfşarların hakimiyyətini daha da möhkəmləndirər. Tayfa başçıları isə, şübhəsiz ki, buna həvəslə razılaşacaqdılar. Beləliklə, həm əfşarlar bir yerdə cəmləşməz, həm də tayfalar bir-birinin içərisində yaşayar, qız verib qız alar, qaynayıb-qarışar. Nəticədə birləşərlər.
5
Nadir şahın ordusu Xorasana çatdı. Qoşunlar burada bir neçə gün dayanıb dincələcəkdilər. Çaparlar isə İranın hər yerinə şahın qələbə ilə qayıtdığı xəbərini aparacaq, qalib hökmdarın pişvazına çıxmaq üçün hazırlıqlar görüləcəkdi. Həmçinin Hindistandan gətirilən qiymətli daş-qaş elə Xorasandaca xəzinədara təhvil veriləcəkdi.
Nadir şah isə məiyyəti ilə birlikdə imam Rzanın qəbrini ziyarət eləyib namaz qıldı, çoxlu nəzir verdi. Ziyarətgahdan çıxanda onları yüzlərlə dilənçi əhatə elədi. Nadir şah ucadan dedi:
– Allaha çox şükür ki, dilənçilikdən qurtarmağımıza az qalıb. Uca tanrımız malını yeməyənlərin malını yeyənlərə qismət eləyir. O qədər var-dövlət gətirmişəm ki, hamının qarnı tox olacaq.
Daha sonra şah əmr elədi ki, üç gün boyunca ordugahda hər gün dilənçilərə üç dəfə yemək verilsin. Sonra isə onların hərəsinə bir öküzün və bir xışın pulu ödənsin. Ticarətlə məşğul olmaq istəyənlərə kömək edilsin.
– Bundan sonra bir nəfəri dilənən görsəm dar ağacından asacağam.
Dilənçilər bir ağızdan qışqırdılar:
– İmam Rza köməyin olsun!
– Allah səni bizə köməyə göndərib.
Pənahəli bəy öz adamları ilə dilənçiləri bir yerə topladı və şahın əmrini yerinə yetirməklə məşğul oldu.
Göygöz isə həmin vaxt fikirləşirdi: «Yenə də Pənahəli bəy. Dilənçilərin hesabına xeyli varlanacaq. Bu Nadir şah nə iş görür? Belə getsə, heç xəzinəyə bir tümən də gedib çatmayacaq».
Növbəti üç gün ərzində var-dövlət xəzinəyə təhdvil verildi. Eyni zamanda ordunun payı ayrılıb hər bir əsgərə maaş ödənildi, ölənlərin ailələrinə qan pulu ayrıldı. Məiyyətin payı da sahiblərinə çatdırıldı.
Göygözün fikri-zikri isə Pənahəli bəyin payında idi. Ona Göygözdən çox pay çatmışdı. Bu, Göygözü yandırmaya bilməzdi. Göygözün yeganə təsəllisi o idi ki, Hindistanda özünü yaddan çıxarmamışdı – paltarının astarına xeyli daş-qaş tikmişdi… İndi qalırdı bir yol tapıb Pənahəli bəyi Nadir şahın gözündən salmaq!
Nəhayət, Nadir şahla tək qalanda Göygöz dilini işə saldı.
– Şah sağ olsun, Pənahəli bəydən gözüm su içmir.
– Niyə?
– Allan məni öldürsün, əgər şahımın və şahzadəmin ayağına dəyən daşın mənim başıma dəyməyini istəmirəmsə… Şübhələnirəm, mən nə eləyim? Gözlərini heç vaxt şahzadənin gözlərindən çəkmir.
– Burada pis nə ola bilər ki?
– Sui-qəsd olar, şahım. Əsli-nəcabəti olmayan bir adam bu qədər yüksələndə ondan nə desən çıxar.
Bu sözləri eşidəndə Nadir şahı elə bil ilan çaldı. O, gözünün ağı-qarası olan oğlunu indiyədək gözündən uzağa qoymamışdı. Həmişə özü ilə bərabər səfərlərə aparır, öz yanında oturdur, ondan heç bir sirrini gizlətmirdi. «Qoy dövləti idarə eləməyi öyrənsin».
– Bəli, Pənahəli bəy dayanmadan şahzadənin gözlərinə baxır. Özüm şahid olmuşam. Həm də bir dəfə yox, iki dəfə yox, hər dəfə.
– Necə baxır? Dost kimi, düşmən kimi?
– Şah sağ olsun, mən onun ürəyinə girməmişəm ki, biləm necə baxırdı?! – Göygöz ikiqat əyilib danışdığından Nadir şah onun gözlərini və sifətini görə bilmirdi.
– Sənin Pənahəli bəyə paxıllığın tutur, ona görə belə danışırsan.
– Şah sağ olsun, onu ki mən sizə tərifləmişdim.
Nadir şah bu cavabdan sonra susdu. Şübhələr içində boğulmağa başladı. «Bəlkə də, Şəki xanı ilə sözləşiblər. Aralarındakı ixtilaf da gözə kül üfürmək olub? Bəlkə də, Şəki xanı onu casus kimi yanıma göndərib? Mənə gücləri çatmır, odur ki məni vəliəhddən məhrum eləmək istəyir. İstəyir ki, şahzadənin… Allah eləməsin. Belə