Avtoritar şəxsiyyətin necəliyi. Теодор В. Адорно
Читать онлайн книгу.
gətirəcəyik, sonra isə belə ideyaların istifadəsinin necə paranoik fobiyalar həddində olan real təcrübəyə apardığını göstərəcəyik.
5054 bütün şkalalara görə kifayət qədər yuxarı bal toplayan ortayaşlı qadındır. O, çox işgüzar adamdır və “avtoritar tip” kimi xarakterizə olunur. O, həmişə “digər tərəfi də görməyə” və “hər iki tərəfin fikirlərini başa düşməyə” çalışdığını deyir. Özünün istisnalar etməyə hazır olduğu halda səbirli olmasını yəhudiləri qatı düşmən adlandıran və onların hamısına istisnasız nifrət edən həyat yoldaşı ilə konfliktdə olmağı ilə əsaslandırır. Onun münasibətinin məğzi aşağıdakı formada qeyd olunmuşdur: o, hesab edir ki, irq nəzəriyyəsinin tərəfdarı deyil, lakin fikirləşir ki, yəhudilər çox dəyişə bilməzlər, əksinə, onlar “daha aqressiv olacaqlar”. O, həmçinin əmindir ki, “onlar sonda, biz istəsək də, istəməsək də, ölkəmizə yiyələnəcəklər”.
Yəhudilərin siyasətə və iqtisadiyyata olan hədsiz təsiri barədə yayılmış stereotip təhlükəli dünyəvi hakimiyyət haqda iddialara qədər şişirdilir. Müsahibə verənlərin ətraflı izah verməyə cürət etməmələrinə baxmayaraq, bu kateqoriyanın qarşısını alma tədbirlərinin onların təqib etmə ideyalarından az totalitar olmamasını başa düşmək çətin deyil.
Analoji olaraq, “qarışıq” tipin şərhi üçün seçilmiş müsahibə verən 5061a-nın fikirlərini göstərmək olar. O, E şkalasında orta, F və PEC13 şkalalarında əsasən aşağı bal yığan, lakin müsahibənin nəticələrinə əsasən aydın görünən etnosentrik tipə aiddir. Onun qüdrətli yəhudilərə aid fantaziyaların canlılığı intiqam hissinə ekvivalent intensivlikdə söylədiklərində görünür.
O, “yəhudilərə qarşı münasibətimi xoşagələn saymaq olmaz” deyir. Aydınlıq gətirməsini xahiş etdikdə, o, konkret misallar gətirə bilmədi. Lakin yəhudiləri o, belə xarakterizə edir: “onlar özlərini elə aparırlar ki, elə bil, hamıya sataşmaq istəyirlər, onlar aqressivdirlər, əlbirdirlər, pul hərisidirlər. Yəhudilər demək olar ki, ölkəni zəbt edirlər. Onlar hər yerə soxulurlar. Xeyr, onlar o qədər də zirək deyillər, amma hakim mövqe tutmaq üçün hər şey edirlər. Hamısı da eyni cürdür”. Başqa xalqlarda olduğu kimi, yəhudilərdə də müxtəliflik olmasını fikirləşdiyini soruşduqda o cavab verdi: “Xeyr, belə fikirləşmirəm. Güman edirəm ki, nə isə onları əlbir olmağa və hər şeyi ələ almağa can atmağa məcbur edir. Yəhudilər arasında mənim dostlarım var və mən onlara dost münasibət göstərməyə çalışıram, lakin axır-əvvəl onlar aqressiv və xoşagəlməz insan olduqlarını göstərirlər…”. Fikirləşirəm ki, faiz nisbətində lap pis yəhudilərin sayı, pis yəhudilərin sayından çoxdur. Həyat yoldaşımın da bu problemə münasibəti eynidir. Elə mən də onun kimi fikirləşirəm. Hitlerin bir çox xüsusiyyətləri onun xoşuna gəlmir, amma o da Hitlerin yəhudilərə etdiklərini düzgün sayır. Onun fikrincə, biz öz ölkəmizdə çox geri gedəcəyik, buna görə də nə isə etmək lazımdır”.
Hərdən dəqiq olaraq, yəhudi hökmranlığı barədə fantaziyaların əks etdirmə (proyeksiya) aspekti görünür. Yarımçıq dərk edilən istəkləri olanlar qüvvələrin demokratiyasını və hökmranlığını dəf etməyə ümid edirlər, onu antidemokratik adlandırır və güman edirlər ki, onun yeganə şansı demokratik hüquqlara riayət etməkdir.
5018 32 yaşlı kişidir. Bütün şkalalar üzrə yuxarı bal toplamış bu dəniz artilleriyasının keçmiş serjantı bəzi paranoik xüsusiyyətlərə malikdir. O bilir ki, “yəhudiləri irq hesab etmək olmaz, amma onların hamısı eynidir. Onlar böyük hakimiyyətə malikdirlər, lakin bunun günahını mən özümüzdə görürəm”. Sonra o, aydınlaşdırır: o yəhudiləri işgüzar sferadan qovaraq, onlarla hesablaşa bilərdi. O, güman edir ki, onun kimi anlayanlar işgüzar praktikada yəhudilərlə rəqabət apara və yəqin ki, onları orada sıxışdıra bilərdilər, lakin bununla belə, əlavə edir: “onları yaxşı olardı ki, bir-birini incitmək üçün Fələstinə göndərərdilər. Mənim onlarla bir qədər ünsiyyətim olub. Onlardan bəziləri yaxşı əsgər idi, ancaq çoxu yox”. Müsahibə verən qeyd edir ki, problemləri əzgin demokratik metodları ilə həll etmək mümkün deyil, belə ki, “yəhudilər demokratiyada iştirak etməyəcəklər”.
Zəif demokratik metodlar haqda mənfi rəylər bir səslə bu danışdırılanın antidemokratik hisslərini aydınlaşdırır: yəhudilərin demokratik əməkdaşlığı olmayanda qınağın mövcudluğu görünür və bu sadəcə rasionallaşdırmadır14.
Yəhudilər barədə qeyri-real təsəvvürlərin daha bir aspektini xatırlamaq pis olmazdı. Bu yəhudilərin “hər yerdə” olmağı barədədir. Bəzən yəhudilərin hökmranlığı fikri onların hər yerdə olmağı ideyası ilə əvəzlənir, ola bilsin ki, reallıqda yəhudilərin hər hansı “hökmranlığının” təsdiqlənməsi mümkün olmadığından fərd təqib olunan şablon ideyalar üçün təhlükəli sirli hər yerdə mövcudluq ideyasında başqa “çıxış nöqtəsi” axtarmalı olur.
Bu aspekt digər psixoloji məqam ilə əlaqədardır. Fərd maksimal dərəcədə öz qrupunun mütləq formada haqlı olmağı ideyasına inanır; o, bu ideyaya uyğun olmayan heç bir şeylə razılaşmır və onu yəhudilərin öhdəsinə buraxır.
Yuxarı bal yığanlar çox güman ki, bütün “gəlmələri” görməyə gözləri olmadığından, və nifrət etdiklərini birdəfəlik olaraq, yaddaşlarından silmək haqları olduğuna əmindirlər, belə ki, onların fikrincə, belə adamlardan başqa yolla can qurtarmaq mümkün deyil. Aşağıdakı yəhudilərin hər yerdə olmağı barədə ideyanın şəxsi təcrübəyə ötürülməsi misalı şablon iddiasına yaxınlığını göstərir.
6070 E şkalası üzrə orta bala malik 40 yaşlı qadındır və yəhudilər barədə kəskin fikir söyləyir:
“Mən yəhudiləri sevmirəm. Yəhudilər daima şikayət edirlər. Onlar burada bizim hakimiyyəti öz əlinə alır. Çox aqressivdirlər. Onlarda bütün nöqsanlar cəmlənib. Keçən yay məşhur musiqiçi X ilə rastlaşdım. Onu yaxından tanımasam da, ailəsinin buraya gələ bilməsi üçün məndən zaminlik imzalamağı xahiş etdi. Sonda mən bu işdə ona etiraz etdim və izah etdim ki, ölkəmizdə yəhudiləri görmək istəmirəm. Ruzvelt ilk olaraq yəhudiləri hakimiyyətə qəbul etməyə başladı və bu da hazırki çətinliklərimizin əsas səbəblərindən biridir. Yəhudilər hərbi xidmətə götürüldükdə onlarla xüsusi tərzdə davranışa nail oldular. Mən yəhudilərin amerikan üsulu ilə ideal ayrıseçkiliyin tərəfdarıyam, amma Hitlerin etdikləri ilə razı deyiləm. Hamıya məlumdur ki, kommunistlərin arxasında yəhudilər durur. Bu X mənin başımı lap xarab etdi. Onu öz klubuma qonaq kimi dəvət etməkdə böyük səhv etdim. O, oraya dəvətli olmayan 10 yəhudi ilə gəldi. Onlar olan yerdə yalnız xoşagəlməzliklərə üzləşirsən. Əgər onlar biri harasa soxulursa, özü ilə daha ikisini gətirir, bu ikisi isə əlavə olaraq, daha ikisini”.
Bu sitat təkcə “yəhudilər hər yerdədirlər” tezisinin izahı ilə nəzərə çarpmır. Burada yəhudilərin zəifliyi onların “müntəzəm ah-vayı”nı əlçəkməməzlik ifadəsi ilə əvəz olunur.
Vətənini tərk etməyə məcbur olan qaçqın bütün dünyaya yayılmağa çalışan dəvətsiz qonağa bənzəyir və bu təsəvvürün təqib etmə faktının özündə kök salacağından
Tədqiqatda istifadə olunan, subyektin iqtisadi və siyasi fikirlərini öyrənən hissə (tərc.)
Haqq qazandırma