Azərbaycan şairi Nizami. Мамед Эмин Расулзаде
Читать онлайн книгу.
Tehran, 1314 hicri.
28
Musee de L ’ermitage. Travaux de departement oriental. Tom III. Manuscrit de «Chamseh» de Nizami de 1431. Art. du M. Diakonov. pp. 274-286.
29
F.R.Atay. «Hindistanda iki ay». «Ulus», 29.3.1943.
30
Çaldıran zəfəri üzərinə Sultan Səlimin 3000 qədər elm və sənət adamlarını Azərbaycandan İstanbula götürdüyü kitablarda qeyd olunmaqdadır.
31
Caminin mehrab qismini təşkil edən çinilərdə [əməle ostadane Təbriz – Təbriz ustalarının işi] qeydi bulunmaqdadır. Bursadakı Yaşıl türbə çinilərində də təbrizli Hacı Əlinin imzası vardır.
32
Cəlaləddin Ruminin «Şəms-ül həqiqət» adındakı əsərindən seçmə parçaları ingiliscəyə tərcümə etmiş olan Nikolson Şəms Təbrizini yunanlı həkim Sokratla qarşılaşdırmaqdadır.
33
Mahmud Şəbüstərinin «Gülşən-i raz»ı h. 829-cu ildə «Şirazi» təxəllüsünü daşıyan bir şair tərəfindən türkcəyə çevrilmişdir [«Danişməndan-i Azərbaycan»]. Bundan yüz il əvvəl bu əsərin almancaya tərcüməsilə bərabər farsca mətni Vyanada basılmışdır.
«Gülşən-i raz» sufiliyin «vəhdət-i vücud», «insan-i kamil» və başqa bir çox sufi ideyalarını sadə və aydın bir dillə anladan min beytdən ibarət bir əsərdir. Şeyxin bundan başqa da önəmli əsərləri vardır.
34
Təbrizdə doğulmuş bulunan bu şeyx məşhur əsəri «Cavidannamə»ni h.796-cı ildə Şirvan həbsxanasında ikən yazmışdır. Eyni ildə üləmanın fitvası üzərinə Miranşahın əmrilə Naxçıvanda öldürülmüşdür.
35
Əbu Abdullah Məhəmməd ibni Bakuya Şirazda bir dağ başında yaşadığı için ona Baba Kuhi deyilmişdir. Bakıdan gəlmiş idi. Vəfatı h. 442- ci ildir. Divanı «British museum»dadır, son zamanlarda Şirazda basılmışdır.
36
Şeyx Hümam İlxanlılardan Abaqa xanın vəziri, Sahibdivanın nədimlərindən olmuşdur. Fəsahət (anlatma) və səlasətdə (axıcılıqda) «Azərbaycan Sədisi» deyə məşhurdur. Bir qəzəlinin sonunda təəssürləmi, yoxsa təvazöləmi özü haqqında yazdığı aşağıdakı beytləri M.Ə.Tərbiyət nəql etmişdir:
Pəyam deh suy-e bolbol ke ba vocud-e homam
Rəva bovəd ke soxənha-ye eşq pərdazi?!
Homam-ra soxən-e delfərib-o şirin-əst
Vəli çe süd ke biçare nist şirazi?!
Hümam varkən söyləyiniz bülbülə,
Münasibdür eşqə mahnı söyləsin?!
Könül açar dadlı dili Hümamın
Zavallı Şirazlı deyil, neyləsin?!
37
Bu şairlər türk ədəbiyyatının kadrosuna girmiş olmaqla bərabər farsca şeirlər dəxi, yazmışlar.
38
Bu zat İlxanlılar dövründə yaşamış bir şairdir. Əbu Səid Bahadır xan adına yazdığı «Şahənşahnamə» mənzuməsi Yafəsdən başlayaraq ta Əbu Səid xana qədər keçən dünya vaqeələrini nəzm etmişdir. Əsərin tam nüsxəsi «British museum»dadır. Əsər Rəşidəddinin təşviqilə yazılmışdır.
39
Qasım Ənvar farsca ilə bərabər türkcə və giləkcə dəxi, şeirlər yazmışdır. Hicri 757-ci ildə Təbriz civarındakı Surxabda doğulmuşdur.
40
Sadıq Əfşar əsərlərini həm farsca, həm də türkcə yazmışdır. Eyni zamanda rəssamlığı da varmış. Bir tablosu Leninqrad müzeyindədir.
41
Saib öz zamanında müsəlman Doğusunun ən tanınmış bir şairi idi. Osmanlı sarayının istəyi üzərinə Səfəvilər tərəfindən Saibin əsərləri İsfahandan İstanbula hədiyyə göndərilirdi [«Encyclopedie de L’İslam»].
«Encyclopedie de L’İslam»da Saibin isfahanlı olduğu yazılıdır ki, bu, yanlışdır. Saib təbrizlidir, Azərbaycanda doğulmuşdur. Türkcə də gözəl şeirlər yazmışdır və doğum yeri olan Təbrizlə öyünməkdədir. Aşağıdakı beytlər onundur:
Saeb əz xak-e pak-e Təbriz-əst
Həst Sədi gər gel-e Şiraz.
(Əgər Sədi Şirazın palçığındandırsa
Saib Təbrizin pak torpağındandır. – R.Ə.).
və ya:
Ze hosne təb-e to Saeb ke dər tərəqqi bad
Bolənd-nam şod əz comle şəhrha Təbriz.
(Saib, qoy ucalsın sənin ilhamın ki, onun gözəlliyindən
Təbriz bütün şəhərlərdən yüksək ad qazandı. – R. Ə.).
və ya türkcə:
Sabiqən zövq verirdi şüarayə Şiraz
İndi Şirazı keçib abü-həva-yi Təbriz.
Saibin təbrizli olduğunu ondan sonra gələn verimli şairlərdən Təsir dəxi, aşağıdakı beytilə təyit etməkdədir:
Hazeqe nəbz-e soxən dər həme-ye aləm nist
Becoz əz Saeb-o-Təsir ke əz Təbriz-ənd.
(Təbrizdən olan Saib və Təsirdən başqa
Bütün dünyada sözün nəbzini duyan yoxdur. – R. Ə.).
42
Be dour-e kərəm bəxşeş e-nik did
Ze Məhmud-e keşvərsetan Onsori.
Be dəh beyt səd bədre-vo-bərde yaft
Ze yek fəth-e Hendustan Onsori.
Şenidəm ke əz noğre zəd dikdan
Ze zər saxt alat-e xan Onsori.
Mənası:
Verim çağında kərəmlər gördü
Sultan Mahmudu anan Ünsüri.
On beytə qarşı yüz bəxşiş aldı
Hindistan fəthini yazan Ünsüri.
Süfrəsində vardı qızıl qaşıqlar,
Mətbəxində gümüş qazan Ünsüri.
1