Qoca qartalın ölümü. Фарман Керимзаде
Читать онлайн книгу.
özünü itirmişdi. Düzdür, onun ürəyindən hökmranlıq keçirdi, amma yatsa yuxusuna da girməzdi ki, Nadir şah ona belə bir bəxt hədiyyəsi bəxş eləyəcək.
Bu vaxt görünməmiş bir iş baş verdi. Nadir şah ayağa qalxıb racaya yaxınlaşdı, öz başındakı tacı götürdü, racanın çalmasını götürməyini gözlədi, tacı onun başına qoyandan sonra geri çəkilib baxdı.
– Gör şahlıq tacı necə də yaraşır racaya.
Taxtın qarşısında dəstə ilə düzülmüş Nadir şahın əyanları arasında narazılıq nidaları ucaldı.
O bir dəfə dönüb baxmaqla səs kəsildi. Sonra dönüb racanın dizinin üstünə qoyduğu çalmasını götürdü.
– Qardaşım, yəqin ki, bu çalmanı mənə qızırğalanmazsan. Çalmanı başına qoyub taxtda oturdu.
Əyanlar, xüsusən vəzir lap pərt olmuşdu. İran səltənətinin rəmzini Nadir şah bir hind racasına bağışlamışdı. Bu, ölkəni, taxtı, müstəqilliyi vermək idi. Taxt-tacla oyun oynamaqmı olardı?
Raca oturduğu yerdə donub qalmışdı. Onun qara rəngli, avazımış, iri həbəşi dodaqları göyərmişdi.
– Qardaşım raca, İran şahının tacını daşımaq əziyyət deyil?
– Su, – deyən zəif səs racanın nə günə düşdüyünü büruzə verdi.
– Bəli, o tacı gəzdirmək ağır işdi. Racaya su verin.
Racaya su verdilər. Əlləri əsdiyindən şüşə qabı dodağına yaxınlaşdırana qədər xeyli hissəsini çalxalayıb üstünə tökdü. Şüşə qab dodağına çatmamış əlindən düşüb mərmər döşəmədə çilik-çilik oldu.
Hamı gördü ki, racanın vəziyyəti xeyli xarablaşıb. Nadir onun adamlarına əmr verdi ki, onu sarayına aparsınlar. Ziyafət başqa günə keçirilir.
Raca onu kəcavəyə qoyanda Nadir şahın tapşırığı ilə tacı Pənah bəy aparıb onun yanında kəcavəyə qoydu. Racanın dəstəsi sevinə-sevinə geri qayıtdı.
Pənah bəy geri dönəndə qapının ağzında Göygöz onu saxladı:
– Şahın tacını racaya sən verdin, hə. Yadında qalsın.
– Mən Nadir şahın əmrinə əməl eləmişəm.
Göygöz deyindi:
– Şah əmrinə əməl eləyib.
Pənah bəy dilləndi:
– Axı, bu sirri sən bilmirsən. Mən isə bilirəm.
Göygöz pərt oldu.
"Yəni Pənah bəy şahın sirrinə məndən yaxın olub?"
Onların hamısını saraya çağırdılar.
Şah hirslə dedi:
– Mən tacı bağışlayanda kimiydi özündən çıxan?
Yaşlı vəzir qabağa yeridi:
– Şah sağ olsun, tacı hökmdara ölkə verir, şahın da tacı bağışlamağa haqqı yoxdur. Tac ölkədir, onun qeyrəti, namusudu, hakimiyyətidi.
Nadirin birdən-birə hirsi soyudu və onu gülmək tutdu. Xeyli güldü. Vəzir elə bildi ki, o dəli olub. Bugünkü hərəkətlər ona dəlilik təsiri bağışlayırdı.
Vəzir göz gəzdirdi, gördü ki, Pənah bəydən başqa hamı onun fikri ilə şərikdir. Hətta az qalırdı ki, əmr versin ki, dəli olmuş hökmdarı həbs edib, yerinə oğlunu qoysunlar. Çünki buna onun haqqı vardı. Dəli olmuş hökmdar hər cür ağılsız addım ata bilərdi. O səhvləri isə düzəltməyə yüz ağıllının da gücü çatmazdı.
Birdən-birə Nadir şah gülməyə ara verdi.
– Mənim tacımı gətir, Pənah bəy.
Pənah bəy qonşu otağa keçib şahın tacını gətirdi, diz çöküb onu şaha uzatdı. Nadir tacını götürüb başına qoydu.
Göygöz dilləndi:
– Hörmətli şah, Pənah bəy axı tacı racaya vermişdi. Mən bunu öz gözlərimlə görmüşdüm.
– Bəli, düzdü. İndi hər şeyi biləcəksiniz. Pənah bəy, xəncərinlə bu çalmanı sök.
Pənah bəy əli ilə yoxlayıb almazın harada olduğunu yəqin edəndən sonra xəncəri ilə kəsib yumurta boyda almazı çıxardı. Heyrətdən heç kəs özünü saxlaya bilmədi. Nadir şah almazı əlinə götürüb baxdı. Onun gözəlliyinə özü də heyran qaldı.
– İndi başa düşdünüz? Bu almazın xatirinə başıboş racaya misdən, şüşədən düzəldilmiş tacı bağışladım. Vəzir də mənə ağıl dərsi verir. Düz deyirdi vəzir. Buna görə də ona hörmətim xeyli artdı. Amma racanı duyuq salmamaq üçün bu sirri heç birinizə açmamışdım.
O, gözünü almazdan ayıra bilmirdi.
– Yox, bu almaz racaya yox, şaha layiqdir. Adı da qalsın "Şah almazı".3 Doğrudan da şahdı. İranın bir neçə illik xərcidi. Səfərimiz başa çatdı. Qayıdırıq. Bizi İranın ac-yalavac əhalisi gözləyir. İranı üç il vergilərdən azad edirəm. Darül-İrşada nəzir demişəm. Qapısını qızıldan düzəldəcəyəm. Vətənə qayıdan kimi qapını zərgərlər düzəldəcək.
Nadir şah danışdıqca əyanların ürəklərindən qara qanlar axırdı. Göygöz fikirləşirdi:
"Beş kəndim var. Onlardan vergi almasam üç il gör nə qədər ziyan çəkəcəyəm. Anbarlarım boş qalacaq. Əyan-əşrəf İran kəndlisinin gününə düşəcək, rəiyyət əyan-əşrəfdən varlı olacaq. Nadiri şah seçib başımıza bəla açdıq. Bu çox getməz.
Hələ bu Pənah bəyi gör necə də bizim başımıza çıxartdı. Nadiri şah eləyən Əfşar tayfası ola-ola gör bir kimlərə bel bağlayır?! İndi o qiymətli almazı da ona verəcək. Yolda öz başına bir iş gəlsə, o qədər var-dövlət də əlimizdən çıxacaq".
Göygöz öz işini bilirdi. Ona görə də gələcəkdə görəcəyi işlərin tədbirini tökməyə başladı.
Geri qayıdanda vaxt tapıb Nadir şahla söhbətə girişdi.
– Möhtərəm şahımız, mübarək qulaqlarınıza çatacaq bir neçə sözüm var.
– Buyur!
– Bizim Əfşar tayfamız indi başqa türk tayfalarından yuxarıda dayanır.
– Hə, sözünü de.
– Ona görə də Əfşar tayfasına gərək güzəştlər olsun.
– Nə güzəşt?
– Elə hər yerdə, hər tərəfdə. Axı biz hökmdarın tayfasıyıq. Başqa tayfaları bizdən yuxarı tutmaq Əfşarların xətrinə dəyər.
Nadir şah onun hansı simə vurduğunu tutdu. Atının cilovunu çəkdi ki, Göygöz də onunla yanaşı gəlsin, onun dediklərini heç kim eşitməsin. Göygöz də cilovu çəkdi ki, ondan bir az geri qalsın.
– Yanaşı sür atını.
O, Nadir şahla bərabərləşdi.
– Hə, indi qulaq as. Qalaçayda şahı Əfşar tayfasından seçmək kimin işidi?
– Bilmirəm.
– Yox,
"Şah almazı" – Nadirin Hindistandan gətirdiyi bu almaz 1828-ci ildə Qriboyedovun qan haqqı olaraq rus çarına göndərilmişdi, hazırda Almaz fondunda saxlanılır.