Иқтисодиёт қандай тузилган. Ха-Джун Чанг
Читать онлайн книгу.
бўлишса-да, улар 1980-йилларнинг охири ва 1990-йилларнинг бошларида молиявий бозорларини жуда радикал тарзда очдилар.
Чекловлардан халос бўлган уларнинг банклари бой мамлакатларда паст фоиз ставкаларида фаол равишда қарз олишни бошладилар. Ўз навбатида, ривожланган мамлакатлар банклари кўп йиллик иқтисодий кўрсаткичлари аъло даражада бўлган мамлакатларни кредитлашда катта хавф-хатарни кўрмадилар. Хорижий капитал оқими кучайиб борар экан, активлар баҳоси кўтарилиб, Осиёдаги компаниялар ва одамларга ўзларининг қимматроқ активларидан гаров сифатида фойдаланиб, янада кўпроқ қарз олишга имкон берди. Бу тез орада муаммога олиб келди, чунки активлар қийматининг доимий ўсишини кутиш кейинги қарз олиш ва кредитлашни оқлади (таниш туюлади, шундай эмасми?). Кейинчалик активлар баҳоси ўзгарувчанлиги аниқланганда, пул олиб қўйилиб, молиявий инқирозларни келтириб чиқарди.
Осиё инқирози жабрланган мамлакатларда чуқур из қолдирди. Аҳоли жон бошига 5 фоиз ўсиш рецессия деб ҳисобланган иқтисодиётда ишлаб чиқариш 1998-йилда Индонезияда 16 фоизга, бошқа мамлакатларда эса 6-7 фоизга камайди. Ўн миллионлаб одамлар ишсиз. Бу мамлакатларда ижтимоий таъминот тизимининг ривожланмаганлигини ҳисобга олсак, иш етишмаслиги қашшоқликни англатади.
Инқирозга учраган Осиё давлатлари ХВФ ва гуллаб-яшнаган давлатларнинг молиявий ёрдами эвазига ўз бозорларини, айниқса, молиявий бозорларни эркинлаштиришга қаратилган кўплаб сиёсат ўзгаришларига рози бўлишга мажбур бўлди. Ва бу иқтисодлар охир-оқибат бозорга йўналтирилган йўналишни эгаллаган бўлса-да, Осиё инқирози ва дарҳол ундан кейин пайдо бўлган Бразилия ва Россия инқирози Совуқ Урушнинг охирида эркин бозорнинг ғалабасига шубҳанинг биринчи уруғини экди. Ўшанда жаҳон молия тизимини ислоҳ қилиш зарурлиги ҳақида жиддий баҳс-мунозаралар бўлиб ўтди, кўпчилик 2008-йилги глобал молиявий инқироздан кейин биз муҳокама қилган бир хил ғояларга эга эди.
Ҳатто Financial Times шарҳловчиси Марин Вулф ва эркин савдо иқтисодчиси Жагдиш Бхагвати каби глобаллашувнинг етакчи тарафдорлари ҳам хорижий капиталнинг ўз бозорларига эркин кириб келишига рухсат беришнинг ақлданлигига шубҳа қила бошладилар. Янги глобал иқтисодиёт билан ҳаммаси яхши бўлмади.
Ушбу инқирозлар бартараф этилгач, глобал молиявий ислоҳот ҳақида гаплар тугади. 1999-йилда Қўшма Штатларга бошқа йўналишда кучли туртки бўлди, машҳур Янги келишув қонунчилиги ва 1933-йилдаги Гласс-Стеагалл қонунининг бекор қилиниши кўринишида тижорат ва инвестиция банкини таркибий жиҳатдан ажратиб турди. Ваҳима учун яна бир туртки 2000-йилда Қўшма Штатларда дотком (Интернет компаниялари) деб аталадиган пуфак пайдо бўлганида содир бўлди, бунинг зарурий шарти яқин келажакда ҳеч бўлмаганда қандайдир фойда олишнинг заррача истиқболига эга бўлмаган ушбу компаниялар акциялари қийматининг асоссиз ўсиши эди.
Тез орада АҚШ Федерал захира тизими интервенсия қилиб, фоиз ставкаларини