Яланғоч иқтисодиёт. Чарльз Уилан
Читать онлайн книгу.
келтириш орқали дарров хаёлга келмайдиган, лекин оддий бир фикрни тушунтирмоқчи: аслида биттагина оқ танли номзод компаниянинг ушбу сиёсатидан жабр кўрди, қолган саккиз номзод эса қобилият жиҳатидан оқсагани учун барибир бу ишни қўлга кирита олмасди. Шундай бўлишига қарамай, оқ танли номзодларнинг тўққизтаси ҳам бирдек асабийлашади ва “дискриминация қурбони бўлдим” деб ўйлайди. Лоури озчиликларни қўллабқувватлаш сиёсатига душман эмас. У шунчаки бу борадаги баҳс-мунозараларга янгича ёндашди холос. Ахир кўриниб турибдики, позитив дискриминация сиёсати ирқий муаммоларни ҳал этиш ўрнига бундай муаммолар янада кучайишига сабабчи бўлиши мумкин экан.
Ёки суғурта компаниялари туғуруқдан сўнг аёлларнинг шифохонаги бир эмас, икки кечаси учун тўловларни қоплаши тўғрисида янграб турадиган таклифларни олайлик. Президент Билл Клинтон бу муаммони жиддий деб ҳисоблаган ва 1998 йили Конгрессга қилган мурожаатида уни ҳал қилишга ваъда берган. Бироқ бундай режаларни амалга ошириш осон эмас. Одатда шифохонада қўшимча яна бир кун қолишга ҳеч қандай тиббий эҳтиёж бўлмайди, устига-устак, бу қимматга тушиб кетади. Шунинг учун ёш оналар қўшимча кун учун тўлов қилишни истамайди, суғурта компаниялари ҳам улар учун бу ортиқча чиқимни қоплашни хоҳламайди. Агар суғурта компанияларига шу каби ёки бошқа бирон-бир мажбурият қонунан юклатилса, ортиқча чиқимни суғурталаш тўловини ошириш эвазига қоплаб оладилар. Лекин суғурта нархлари ошса, зўрға кун кўрадиган одамлар соғлиғини суғурталашга имкон тополмайди. Шундай қилиб, масала бундай: биз кўплаб оналарга қулайлик яратиб бериш йўлида у бошқа одамларнинг соғлиғи ҳимоясиз қолишига олиб келадиган қонун чиқаришга тайёрмизми?
Бир томоннинг зарари бошқа томоннинг фойдасига ишлайдиган ушбу вазият Америкада соғлиқни сақлаш ислоҳоти ҳақидаги баҳс-мунозараларда доим улкан резонанс келтириб чиқаради. Соғлиқни сақлаш тизими қўшимча қулайликларга кафолат беришда қанчалик кўп сахийлик қилса, суғурта нархи шунча ошаверади. Буни ҳукумат йўлга қўядими, йўқми ‒ аҳамиятсиз, ҳолат худди шундайлигича қолаверади. Аслида, соғлиқни сақлаш тизими билан боғлиқ энг муҳим саволга жуда оз эътибор берилади. Масалан, қиммат тиббий технологиялар кўпайиб кетган. Уларнинг баъзилари зўр натижаларга олиб келса, баъзилари ҳеч қандай фойда келтирмайди. Шундай экан, ўз нархига арзийдиган муолажаларга “ҳа”, арзимайдиганларига эса “йўқ” дейдиган тизимни қандай қилиб яратамиз?
Иқтисодиёт илми Республикачилар партияси учун яхшигина реклама холосми? Ундай эмас. Ҳаттоки иқтисодиёт бўйича Нобель лауреати ва эркин бозор иқтисодиётининг асосий тарғиботчиси бўлган Милтон Фридман ҳам тартибга солинмаган бозор жиддий салбий оқибатларга олиб келиши ҳақидаги фикрга қўшилган бўларди. Америкаликларнинг автомобилларга ўчлиги ҳақида ўйлаб кўринг. Муаммо биз машиналарни ёқтиришимизда эмас, балки машинани сотиб олаётганимизда, автомобиль ҳайдашимиздан юзага келадиган барча зарарли оқибатларни қоплайдиган