1

The author has in preparation, and hopes before long to complete and publish, a set of chronological tables which may be made to serve as a sort of skeleton history of mediæval Germany and Italy.

2

According to the vicious financial system that prevailed, the curiales in each city were required to collect the taxes, and when there was a deficit, to supply it from their own property.

3

See the eloquent passage of Claudian, In secundum consulatum Stilichonis, 129, sqq., from which the following lines are taken (150-60): —

4

In the Roman jurisprudence, ius sacrum is a branch of ius publicum.

5

Tertullian, writing circ. A.D. 200, says: 'Sed quid ego amplius de religione atque pietate Christiana in imperatorem quem necesse est suspiciamus ut eum quem Dominus noster elegerit. Et merito dixerim, noster est magis Cæsar, ut a nostro Deo constitutus.' —Apologet. cap. 34.

6

See the book of Optatus, bishop of Milevis, Contra Donatistas. 'Non enim respublica est in ecclesia, sed ecclesia in republica, id est, in imperio Romano, cum super imperatorem non sit nisi solus Deus:' (p. 999 of vol. ii. of Migne's Patrologiæ Cursus completus.) The treatise of Optatus is full of interest, as shewing the growth of the idea of the visible Church, and of the primacy of Peter's chair, as constituting its centre and representing its unity.

7

'Addiderat consilium coercendi intra terminos imperii.' – Tac. Ann. i. 2.

8

Tac. Ann. ii. 9.

9

Stilicho, the bulwark of the Empire, seems to have been himself a Vandal by extraction.

10

Of course not the consulship itself, but the ornamenta consularia.

11

Jornandes, De Rebus Geticis, cap. 28.

12

Tac. Hist. i. and iv.

13

'Vester quidem est populus meus sed me plus servire vobis quam illi præesse delectat. Traxit istud a proavis generis mei apud vos decessoresque vestros semper animo Romana devotio, ut illa nobis magis claritas putaretur, quam vestra per militiæ titulos porrigeret celsitudo: cunctisque auctoribus meis semper magis ambitum est quod a principibus sumerent quam quod a patribus attulissent. Cumque gentem nostram videamur regere, non aliud nos quam milites vestros credimus ordinari… Per nos administratis remotarum spatia regionum: patria nostra vester orbis est. Tangit Galliam suam lumen orientis, et radius qui illis partibus oriri creditur, hic refulget. Dominationem vobis divinitus præstitam obex nulla concludit, nec ullis provinciarum terminis diffusio felicium sceptrorum limitatur. Salvo divinitatis honore sit dictum.' – Letter printed among the works of Avitus, Bishop of Vienne. (Migne's Patrologia, vol. lix. p. 285.)

This letter, as its style shews, is the composition not of Sigismund himself, but of Avitus, writing on Sigismund's behalf. But this makes it scarcely less valuable evidence of the feelings of the time.

14

'Referre solitus est (sc. Ataulphus) se in primis ardenter inhiasse: ut obliterato Romanorum nomine Romanum omne solum Gothorum imperium et faceret et vocaret: essetque, ut vulgariter loquar, Gothia quod Romania fuisset; fieretque nunc Ataulphus quod quondam Cæsar Augustus. At ubi multa experientia probavisset, neque Gothos ullo modo parere legibus posse propter effrenatam barbariem, neque reipublicæ interdici leges oportere sine quibus respublica non est respublica; elegisse se saltem, ut gloriam sibi de restituendo in integrum augendoque Romano nomine Gothorum viribus quæreret, habereturque apud posteros Romanæ restitutionis auctor postquam esse non potuerat immutator. Ob hoc abstinere a bello, ob hoc inhiare paci nitebatur.' – Orosius, vii. 43.

15

Athaulf formed only to abandon it.

16

See, among other passages, Varro, De lingua Latina, iv. 34; Cic., Pro Domo, 33; and in the Corpus Iuris Civilis, Dig. i. 5, 17; l. 1, 33; xiv. 2, 9; quoted by Ægidi, Der Fürstenrath nach dem Luneviller Frieden. The phrase 'urbs æterna' appears in a novel issued by Valentinian III.

Tertullian speaks of Rome as 'civitas sacrosancta.'

17

Lact. Divin. Instit. vii. 25: 'Etiam res ipsa declarat lapsum ruinamque rerum brevi fore: nisi quod incolumi urbe Roma nihil istiusmodi videtur esse metuendum. At vero cum caput illud orbis occident, et ῥύμη esse cœperit quod Sibyllæ fore aiunt, quis dubitet venisse iam finem rebus humanis, orbique terrarum? Illa, illa est civitas quæ adhuc sustentat omnia, precandusque nobis et adorandus est Deus cœli si tamen statuta eius et placita differri possunt, ne citius quam putemus tyrannus ille abominabilis veniat qui tantum facinus moliatur, ac lumen illud effodiat cuius interitu mundus ipse lapsurus est.'

Cf. Tertull. Apolog. cap. xxxii: 'Est et alia maior necessitas nobis orandi pro imperatoribus, etiam pro omni statu imperii rebusque Romanis, qui vim maximam universo orbi imminentem ipsamque clausulam sæculi acerbitates horrendas comminantem Romani imperii commeatu scimus retardari.' Also the same writer, Ad Scapulam, cap. ii: 'Christianus sciens imperatorem a Deo suo constitui, necesse est ut ipsum diligat et revereatur et honoret et salvum velit cum toto Romano imperio quousque sæculum stabit: tamdiu enim stabit.' So too the author – now usually supposed to be Hilary the Deacon – of the Commentary on the Pauline Epistles ascribed to S. Ambrose: 'Non prius veniet Dominus quam regni Romani defectio fiat, et appareat antichristus qui interficiet sanctos, reddita Romanis libertate, sub suo tamen nomine.' – Ad II Thess. ii. 4, 7.

18

For example, by the 'restitutio natalium,' and the 'adrogatio per rescriptum principis,' or, as it is expressed, 'per sacrum oraculum.'

19

Even the Christian Emperors took the title of Pontifex Maximus, till Gratian refused it: ἀθέμιστον εἶναι Χριστιάνῳ τὸ σχῆμα νομίσας. – Zosimus, lib. iv. cap. 36.

20

'Maiore formidine et callidiore timiditate Cæsarem observatis quam ipsum ex Olympo Iovem, et merito, si sciatis… Citius denique apud vos per omnes Deos quam per unum genium Cæsaris peieratur.' – Tertull. Apolog.