Jeszcze dwa dni temu zalewała się łzami.

      Bo jakże to – tamci dostali brytyjskie certyfikaty i mają płynąć z początkiem września? I kierownik grupy z Bergen-Belsen, i przyjaciel Dudkiewicz, i wujek Leon z rodziną, i rodzina Landauów? Wszyscy – tylko nie ona, Liza Mełamed, w kwietniu 1945 roku cudem oswobodzona przez Amerykanów z pociągu wiozącego dwa i pół tysiąca Żydów z Bergen-Belsen na wschód. W niespodziewanie opuszczonym przez Niemców niewielkim Farsleben, wyzwolonym przez aliantów, warszawska „szomerka”, znajoma Mordechaja Anielewicza, która ślubowała Mirze Fuchner, że przeżyje getto, wyjedzie do Erec i opowie wszystkim o cierpieniu i walce, jaką stoczyła żydowska młodzież w Warszawie.

      Kto tu, psiakrew, nie pomyślał?

      Wytarła nos i przyczesała włosy. Tamtego wieczoru w starej willi w Château de Ratendal odbywała się potańcówka; umówiła się z Riną, że pojadą razem. Liczyła, że spotka chaluców, którzy ledwie co wyszli z obozów koncentracyjnych. A przy okazji zwierzy się z rozczarowania, pomarzy o Kraju, porozmawia z nimi o tym, jak tam będzie, gdy już wreszcie dopłyną. Założyła kwiecistą sukienkę, spojrzała w lusterko. Żyła. To wydawało się jej najważniejsze.

      Atmosfera w starej willi była jednak daleka od zabawy.

      – Coś przed nami ukrywają – niemal od progu zauważyła Rina.

      Ledwie się do kogoś zbliżyły, a już grupka rozpierzchała się na wszystkie strony, jakby szła przed nimi plotka o zakaźnej chorobie. Obeszły starą willę, dostrzegły nerwowe przygotowania. Nie o tańce dzisiaj chodziło.

      – Jadą do Erec. Teraz, tej nocy – wyszeptała znajoma. – Nielegalnie – dodała, tak cicho, że ledwie dosłyszały.

      A więc jednak! Dwudziestu chłopców ma udać się w podróż do Tulonu. Nie trzeba żadnych dokumentów – dostaną certyfikaty należące do osób, które zginęły w Zagładzie.

      „Trzeba zdecydować się od razu” – przemknęło Lizie przez myśl. Wirowało jej przed oczami.

      Tak, chciała to zrobić. Ale jak wyjechać bez przygotowania, bez walizki, ubrań, pieniędzy? Samotnie, w grupie chłopaków z Buchenwaldu, po latach strachu i umęczenia głodnych normalnego życia i dziewczyn? Na własną odpowiedzialność?

      Bez pożegnania? Pozostawiając w Brukseli matkę i siostrę, licząc na to, że dojadą za kilka miesięcy, jak im obiecano w biurze palestyńskim? Przecież i ona, Liza, może poczekać, poskromić choć trochę swoją niecierpliwość. Zachować się wreszcie, jak przystało na dobrze wychowaną córkę z zamożnej warszawskiej rodziny.

      Ale jak to: czekać? A co z przyrzeczeniem złożonym w getcie? Co z misją, by pojechać do Palestyny jak najprędzej i w samym sercu ruchu „szomrów” opowiedzieć o bohaterstwie jego członków?

      Dochodziła trzecia nad ranem, gdy pobiegła do kierownika grupy. Nie dopuszczała myśli, że on może nie zechcieć zabrać jej ze sobą. Była gotowa.

      Wyjazd przewidziano na siódmą. Posłała przez Rinę parę słów spisanych naprędce dla mamy. Ktoś z willi pożyczył jej bieliznę, ktoś inny koszulkę. Do przykrytej brezentem ciężarówki wsiadała niepewna, czy to, co się właśnie dzieje, dzieje się naprawdę. A może to tylko sen, którego tej nocy zabrakło?

      Tuż przed granicą holenderską rozdano im mundury Brygady Żydowskiej. Liza spięła włosy i schowała je pod czapką. Kierownik grupy dotrzymał słowa – pilnował, by żaden z chłopców nie zbliżał się do niej zanadto.

      Przez kilka dni w drodze do Tulonu podglądała przez dziurę w brezencie przesuwające się krajobrazy Holandii i Francji. I coraz większe grupy emigrantów.

      Wszyscy zmierzali w tym samym kierunku.

      Ziemia Obiecana była na wyciągnięcie ręki.