słońce z szczorsowskiej granicy/ Pierwszym promykiem grób Mendoga draśnie (…) – Szczorse, dziedzictwo Chreptowiczów, starożytnej familii litewskiej, na wschód Nowogródka położone. Mendog, Mindagos albo Mindowe, Mindak, Mendulf Ryngoltowic, wielki książę litewski, pierwszy, który Litwę spod obcego wpływu uwolnioną do znacznej potęgi wyniósł i stał się strasznym sąsiadom, przyjął był religią chrześcijańską i za pozwoleniem papieża koronował się królem litewskim w Nowogródku r. 1252. Pod Nowogródkiem jest góra, którą zowią dotąd Mendogową i która ma być grobem tego bohatera. [przypis autorski]
40
zapaśnie – z zapasami. [przypis edytorski]
41
za co – tu: dlaczego. [przypis edytorski]
42
nie lubiący (daw. forma imiesł.) – dziś: nie lubiąc. [przypis edytorski]
ja z mistrzem pruskiego Zakonu – na czele Zakonu Niemieckiego czyli Krzyżaków był wielki mistrz, obierany od kapituły; po nim wielki komtur, tretzler, czyli podskarbi zakonu, marszałek, czyli hetman, i komturowie, czyli komandorowie szczególnych konwentów po miastach i zamkach. [przypis autorski]
62
plon (daw.) – łup. [przypis edytorski]
63
Wprzód więc nim zajdą siedmiorakie gwiazdy – Litwini mieli właściwy sobie sposób oznaczania pór roku, miesięcy i godzin. Ob. Kotzebue t. I, k. 52 do 68: Schilderung der alten Preussen. Konstelacja tu wspomniana w ich języku nazywa się retis [tj. sito; red. WL]. [przypis autorski]
64
Niemców pancernej trzy tysiące jazdy,/ I pieszych knechtów we dwójnasób tyle – wojsko krzyżackie składało się naprzód z samych bratów czyli braci zakonu; giermków i laików [laik (daw.): nienależący do stanu duchownego; red. WL] należących do zakonu; rajtarów czyli jazdy, ochotników lub zaciężnych; tudzież piechoty na żołdzie zakonu, zwanej landsknechty, fussknechty lub knechty. [przypis autorski]
65
(…) chłopy / Od wszystkich naszych ogromniejsze ciałem – w każdem prawie opisaniu bitwy dodają kronikarze, iż Niemcy przewyższali Litwę wzrostem i siłą; uderzenia ich kopij trudno było wytrzymać. Kiejstut, Narymund, lubo dzielni rycerze, w takich pojedynkach z siodła wysadzeni byli. [przypis autorski]
gotowo (daw. forma r.n.) – gotowe. [przypis edytorski]
69
drogi (daw. forma N.lm) – dziś: drogami. [przypis edytorski]
70
przeglądać – przewidywać. [przypis edytorski]
71
Wczora wyszczerbił na Niemcach topory (…) – topory i maczugi, najstraszniejsza broń Litwinów. [przypis autorski]
72
A przecież, jeśli do domowych progów/ Wąż zaproszony gościem od człowieka (…) – Litwini czcili węże, które po domach oswajali i karmili; najdokładniej o tem, Joannes Lasicius Polonus De diis Samogitarum: „Nutriunt etiam quasi deos penates, nigri coloris, obesos et quadrupedes serpentes quosdam, givoitos vocatos” (Resp. Polon. et Lithu. ed: Elzeviriorum, p. 309). Stryjkowski jeszcze widział za czasów swoich zabytki tej czci starożytnej u Łotyszów; a Gwagnin we wsi Ławaryszkach (Labariski) o cztery mile od Wilna. [przypis autorski]
73
cary – tu: książęta. [przypis edytorski]
74
na resztę naszę (daw.) – na naszą resztę; na resztę tego, co mamy. [przypis edytorski]
75
rozeprzeć się (daw.) – rozprawić się. [przypis edytorski]
76
stawiąc się – stawiając się; stając; stojąc (tj. nie zmieniając swojego stanowiska). [przypis edytorski]
77
upornie – dziś: uporczywie. [przypis edytorski]
78
szlij – dziś: ślij. [przypis edytorski]
79
Znane mi dobrze Witolda umowy (…) – cała mowa Litawora jest wiernym obrazem tego, co podówczas w Litwie udzielni książęta o Witołdzie myślili. [przypis autorski]
80
oznajmuje – dziś: oznajmia. [przypis edytorski]
81
bagna Warega (…) – okolice przyległe morzu Wariagskiemu czyli Normandzkiemu, dzisiejszemu Bałtykowi. Polityką było z dawna wielkich książąt litewskich rozsadzać swoich krewnych prawem lennem w ziemiach na nieprzyjacielu zdobytych. Montwił, Mendog,
