Hoofstuk 1

      Jerusalem

      2 tot 3 Junie 2016

      25 tot 26 Iyar 5776

      In die skemering herken Marc, op pad na die Kotel vir die Ma’ariv, byna nie sy skoonpa nie. Eers toe hy gaan staan en behoorlik na die figuur op ’n bankie aan die bopunt van die trappe kyk, is hy seker dis hy. Chaim sit ineengedoke daar; die swart hoed laag oor sy voorkop getrek, hoof tussen sy hande gesak. Marc huiwer om na hom te roep omdat hy nie seker is of Chaim dalk bid nie. Hy draai effens weg uit die gedrang wat met die trappe afgaan Kotel toe en wag ’n rukkie.

      Asof hy van Marc se teenwoordigheid bewus word, lig Chaim stadig sy kop en kyk op. Marc sien ontsteld dat sy oë betraan is.

      Hy gaan tot by hom. “Abba …?”

      Toe hy sy skoonseun herken, kom daar ’n droewe trek om Chaim se mond. “Shalom, Marc.”

      Marc gaan sit langs hom op die bank en lê ’n hand op sy arm. “Shalom, Abba. Het u …? Is daar …?”

      Chaim skud sy kop. “Lo. Dis die land, die land wat my bedroef …”

      Dit neem Marc ’n paar oomblikke om te begryp waarvan hy praat. “Tel Aviv Pride,” sê hy.

      Chaim sug swaar as antwoord. “Dis nie dat ek ’n probleem met sondige mense het nie. Lo. Ek is self ’n sondaar wat net deur Adonai se genade vergewe is. Ek het ’n probleem daarmee om uitdagend trots te wees daarop dat jy die mitzvot van Adonai vertrap.”

      Chaim lê sy hand oor sy oë. “Hoe lank sal Hy dit toelaat? Israel, wanneer sal jy hoor? Wanneer sal jy bereid wees om te luister? Wanneer sal jy jou bekeer en voor die Ewige kom op die wyse waarop Hy wil hê dat jy kom – in opregte ootmoed en met ’n hart van berou en teshuvah? HaShem se am segulah, jy wat sonde góéd noem. Het jy die woorde van die prediker vergeet? ‘Hy wat die goddelose regverdig verklaar en die regverdige skuldig, hulle al twee is vir die Here ’n gruwel.’”

      Marc het stil na hom gesit en luister. Hy kyk uit oor ’n groepie yeshiva-studente wat teen die trappe op gehardloop kom, hul peyot wapperend onder hul hoede uit. Hy sien die drie bejaarde Charedim met wit baarde op die bors wat versigtig aan die handreling in die middel vashou om nie deur die stormloop meegesleur te word nie. Dan stuur hy sy blik in die rigting van ’n jong pa wat sy vrou help om die baba se stootkarretjie teen die trappe af te bring.

      Toe sê hy: “Ek is juis op die oomblik besig om Yechezk’el te lees waar die profeet die volk hoofstuk ná hoofstuk waarsku oor HaShem se toorn weens hul ontheiliging van die Shabbat deur hul wellus. Veral hul blatante afgodery en die feit dat hulle die afgode vereer deur hul kinders as offers te verbrand. Só ver gaan ons genadiglik nog nie.”

      Chaim kyk na hom. “Nie?”

      “Wat bedoel u …?”

      “Ons is een van die lande met die hoogste aborsiesyfers ter wêreld. Ons het al byna meer kinders vermoor as wat in die Shoah gesterf het.”

      Marc trek sy asem verskrik in. “Dit … is so, ja. Ek het nie so daaraan gedink nie.”

      Die rabbi slaan sy hand oor sy oë. “Wat sal Adonai, baruch Hu, doen om sy uitverkorenes te reinig?” vra hy byna fluisterend. “Sê Yechezk’el dit nie duidelik genoeg vir jou nie?”

      Die wind het opgekom en waai die nagloed van die snikhete dag teen hul gesigte aan.

      Chaim sug lank en diep. Toe staan hy op. “Kom, laat ons gaan bid,” sê hy vir Marc.

      Eers toe hulle al halfpad teen die lang ry trappe af is, gaan hy staan. “Hoe gaan dit met Chaya?” Daar het ’n sagte lig in sy oë gekom.

      Marc slaan impulsief sy arm om die ouer man se skouer. “Tov me’od, Abba. Sy is pragtig!”

      Nog ’n woeste windvlaag waai byna Chaim se hoed en Marc se kippah van hul koppe af. Albei gryp inderhaas daarna voordat hulle met die stroom mense wat nou nog digter geword het, verder af na die Kotel toe gesleur word.

      Dit is duidelik dat dít wat so swaar op rabbi Cohen se hart lê vele ander harte ook aangeraak het, want daar word hartstogtelik by die Kotel gebid. Marc staan agter sy skoonpa, wat nog ’n oop plekkie by die muur bekom het. Hy kyk op teen die enorme stene, na die twee duiwe wat in een van die gleuwe sit. Hy kyk op na die blou lug bo. Sy skoonpa se woorde bly by hom: Wat sal Adonai doen om sy uitverkorenes te reinig?

      Die hitte van die dag slaan van die stene onder sy voete op en gloei uit die muur. Marc voel die sweet in sy hare vorm. Toe hy die donker krulhare van sy voorkop terugvee, raak sy vingers klam daarvan.

      Sy gedagtes keer terug na wat hy die oggend weer in Esegiël 22 gelees het van God se toorn oor Jerusalem se verskriklike sonde. Woorde kom by hom op, ’n paar sinsnedes: “Stad van skande en chaos … My heilige dinge het jy geminag en my Shabbatot ontheilig … Mý het jy vergeet, spreek die Adonai Tzva’ot … Hulle verkrag my wette en ontheilig my heilige dinge … Tussen heilig en onheilig maak hulle geen onderskeid nie … Hulle maak hul oë toe vir my Shabbatot … Ek word onder hulle ontheilig …”

      Hy dink aan wat dae lank al in Tel Aviv aan die gang is met Gay Pride. Hy onthou Natan se gesiggie gisteroggend toe hy opkyk van die koerant se voorblad waarop een van die parades in kleur uitgebeeld is. “Abba, wat maak ál hierdie mense? Dis mos nie nou Purim nie. Is dit hansworse van die sirkus?” het hy gevra.

      Sy keel trek toe en hy onthou die byna laaste woorde in daardie hoofstuk van Esegiël. Dit was die profeet se verskriklike weergawe van wat die Allerhoogste vir hom gesê het toe Hy op die punt staan om die land aan haar vyande oor te gee: “En Ek het onder hulle ’n man gesoek wat ’n muur kan bou en voor my aangesig in die bres kan staan vir die land, sodat Ek dit nie sou verwoes nie; maar Ek het niemand gevind nie.”

      Hy sien voor hom hoe Chaim se skouers ruk van die huil en sy eie gesig word nat van trane terwyl hy die bekende Aleinu-gebed bid. Selde was die woorde vir hom só betekenisvol soos op hierdie aand. “Omdat ons op U vertrou, Adonai Eloheinu, mag ons spoedig die heerlikheid van u mag aanskou. Wanneer U die gruwel van die aarde sal verwyder en alle afgodery verban sal wees, wanneer die ganse aarde volmaak sal wees onder die koningskap van die Almagtige en ál die mensekinders u Naam sal aanroep en ál die goddeloses van die aarde hulle tot U sal wend. Mag ál die bewoners van die aarde tot die besef kom en weet dat elke knie moet buig en elke tong moet trou sweer aan U. Adonai Eloheinu, mag hulle die knie in aanbidding voor U buig en u Naam die eer en verheerliking bring. Mag hulle die juk van u Koninkryk opneem en mag U spoedig u koningskap oor hulle bevestig in alle ewigheid. Die Koninkryk behoort aan U en in alle ewigheid sal U in heerlikheid regeer. Soos dit in u Tora geskrywe staan: Adonai regeer tot in ewigheid. En soos daar gesê word: ‘En Adonai sal Koning wees oor die ganse aarde.’ Daardie dag sal Adonai die Enigste wees en sy Naam die Enigste.”

      “Laat dit so wees, Adonai!” prewel hy.

      Krakow/Jerusalem

      27 Junie tot 2 Julie 2016

      21 tot 27 Sivan 5776

      Die lugreëling in die vliegtuig is koud. Henok trek die dekentjie hoër teen sy vrou se keel op, versigtig om haar nie wakker te maak nie. Hy glimlag effens, verteder toe hy sien dat sy tóg tekens toon van ouer word. Die blonde, lenige, altyd-jeugdige Sarah het verlede jaar 60 geword. Dit het haar laat besluit om haar onderwysloopbaan aan die einde van die jaar te beëindig. Hy’t geweet dis vir haar geen maklike besluit nie en hy het gewonder hoe dit hul verhouding sou raak.

      In die jare sedert hy ontdek het hy is Joods, hy sy beroep in Suid-Afrika opgegee en Israeli kom word het, is hul huwelik aan hewige toetsing blootgestel. Sarah het nie die diepe vervulling verstaan van wat sy Jood-wees vir hom beteken nie. Of in sy liefde vir Israel gedeel nie. Sy het hom verwyt vir sy