Қазақстан (Қазақ елі) тарихы: 4 кітаптан тұратын оқулық. Қазақстан отаршылдық және тоталитарлық жүйелер қыспағында. 3-кітап. Коллектив авторов
Читать онлайн книгу.
Орта Азия территориясына әрі қарай тереңдей еніп, Орта Азияны плацдармға айналдыру үшін қажет болды.
1860 жылдардың басында бірнеше әкімшілік қайта құру жобалары дайындалды. Бірақ олар аймақты үстіртін сараптау нәтижесінде жасалып, әр түрлі көзқарастар тұрғысында қарастырылды. Өлке туралы алдыңғы жылдары жиналған мәліметтердің жеткіліксіз екендігі көрінді.
Бағдарлама бойынша Қазақ даласы мен Түркістан өлкесін зерттеу үшін жақсы даярланған мамандары бар үкіметтік комиссияны жіберу қажеттілігі туды.
Бутков Влaдимир Петрович
Милютин Дмитрий Aлексеевич
1860 жылдың басында патшаның нұсқауымен статс-секретарь В.П. Бутковтың82 басшылығымен мәртебелі шенеуніктерден тұратын комиссия құрылды. Бірнеше жылдар барысында комиссия Орынбор және Сібір ведомстволарының қазақтары туралы барлық қажетті ақпараттарды жинастырып және оның негізінде 1865 жылы 2 ақпанда Министрліктер комитетінің мәжілісінде баяндама жасалып, мақұлданды. Бұдан кейін жаңа комиссия құрылып, төрағалыққа статс-кеңесші, полковник Ф.К. Гирс83 қойылды. Ол «Қырғыздарды болашақ басқару құрылымын зерттеуге және жоба жасауға арналған айрықша комиссия» (Дала комиссиясы) атауын алды. Дала комиссиясын құру бастамашысы әрі ұйымдастырушысы Орынбор және Батыс Сібір ведомстволарының әскери қолбасшысы, әскери министр Д.А. Милютин84 болды. Комиссияның құрамына: Ішкі істер министрлігінен Ф.К. Гирс (төраға), әскери министрліктен А.К. Гейнс, Орынбор әкімшілігінен К.К. Гутковский, Батыс Сібір әкімшілігінен А.П. Проценко кірді.
Комиссия алдына келесі міндеттер қойылды:
1. Қазақтарды басқарудағы империяның азаматтық және әкімшілік жүйесіне сай келетін жаңа басқару жүйесін енгізу мүмкіншіліктерін айқындау. Ішкі басқару билігіне араласпай, қазақ халқының тұрмысына қол сұқпай, оларға қаншалықты мүмкіншілік берілу қажеттігін белгілеу.
2. Сот және тергеу мекемелеріндегі істерді жеңілдету әдістерін, қазақтар арасындағы халықтық басқару шендері мен қызметтерін қысқарту мүмкіншіліктерін табу.
3. Қазақ халқының мінезін зерттеу, ұлттық әскери бөлімдердің және полицей мекемелерін құру мүмкіндігін айқындау.
4. Жаңа сот құрылымы туралы ұсыныс-пікір беру.
5. Салықтар мен алымдардың алыну әдістері мен көлемін белгілеу.
6. Жерді пайдалану тәртібін анықтау.
7. Қазақ жерінің отарлау саясатын күшейту мәселесін талқылау.
8. Аймақтағы діни өмірді және мұсылмандық басшылардың ықпалын әлсірету мүмкіндігін зерттеу.
Үкімет комиссияның табысты жұмысына қызығушылығы жоғары болғандықтан, оған арнап қомақты қаржы-қаражат бөлді. Комиссия мүшелерінің алдына қойылған міндеттерді орындауда толық еркіндік берілді.
1865 жылы 23 маусымда Дала комиссиясы Омск қаласына келді, яғни астанадан бұл жерге келу үшін олар 18 күн жүрді. 25 шілдеден бастап комиссия қазақ даласын зерттеуді бастады, сапарды Верный қаласына дейін
Бутков В.П. (1814-1881 ж.) – Ресейдің мемлекет қайраткері. Петербургтегі Сібір комитеті басқару істерінің кеңесшісі, мемлекет хатшысы
Гирс Ф.К. (1820-1895 ж.) – Ішкі істер министрлігінің өкілі
Милютин Д.А. (1816-1912 ж.) – әскери және мемлекет қайраткері, генерал-фельдмаршал, граф, әскери министр, профессор