Wprowadzenie do logopedii. Grażyna Gunia
Читать онлайн книгу.
stosuje się tzw. zwrot pragmalingwistyczny, czyli odejście od terapii skierowanej tylko na korekcję wymowy i zwrot do pryncypialnej orientacji na wszystkie płaszczyzny językowe. Chodzi o paradygmat opierający się na holistycznym rozumieniu logopedii, której przedmiotem badań jest nie tylko mowa, ale osoba z zaburzoną zdolnością komunikacyjną. Dlatego nowoczesne koncepcje logopedii jednoznacznie podkreślają przesunięcie przedmiotu badania od „mówienia” do „komunikacji”, od „indywidualnego” do „interindywidualnego”. Coraz częściej są stosowane koncepcje pragmalingwistyczne, których tradycyjna logopedia nie znała, co prowadziło np. do ignorowania pragmatycznej płaszczyzny językowej, która w słowackiej logopedii zaczęła być pertraktowana dopiero niedawno (V. Lechta i in. 1990). Z tych powodów nastąpiło w logopedii przejście od terminów „zaburzenie mowy”, „błąd mowy” do bardziej ogólnego terminu „zaburzona zdolność komunikacji” (ZZK), który trafnie oddaje tę zmianę paradygmatu logopedii.
Obecnie istnieją w logopedii dwa trendy: praktycystyczny i emancypacyjny. Trend praktycystyczny pojmuje logopedię jako „książkę kucharską”, oferującą „przepisy” na usunięcie-korektę poszczególnych rodzajów ZZK. Przykładem tego trendu są działania logopedyczne np. we Włoszech, Francji i niektórych landach Niemiec. W odróżnieniu od niego, w ramach trendu emancypacyjnego (obserwowanego na przykład w Wielkiej Brytanii, USA) logopedia jest pojmowana jako młoda nauka, która chce i musi precyzować swoją istotę naukową i forsować swoją równorzędną pozycję w systemie dyscyplin naukowych (por. V. Lechta 2009).
Dlatego zakotwiczenie logopedii w systemie nauk nie jest jeszcze do końca ustalone. Odbywają się intensywne dyskusje, związane głównie z podstawowym wyznaczeniem jej przedmiotu, pozycją między dyscyplinami naukowymi, a także trendem jej dalszego rozwoju: w niewielu dziedzinach istnieje taka różnorodna sytuacja, jak właśnie w logopedii (V. Lechta 1999). Na początku trzeciego tysiąclecia włączenie logopedii do systemu nauk jest w różnych krajach odmienne: od jej zakwalifikowania do dyscyplin lekarskich (ewentualnie tzw. paramedycznych), przez jej pojmowanie jako językoznawstwa stosowanego, włączenie do dyscyplin pedagogicznych, pedagogiki specjalnej, pedagogiki leczniczej, aż do dążenia do jej autonomii. Najczęściej można tu obserwować tendencje rywalizujące (walka o dominującą pozycję jednej spośród zainteresowanych nauk) i tendencje przekrojowe (lokujące logopedię w punkcie przecięcia wielu dyscyplin). Jeżeli będziemy opierać się na klasyfikacji nauk, tak jak ją wyznaczył M. Nakonečný (2002), możemy zdefiniować nowoczesną logopedię jako interdyscyplinarną dziedzinę nauki, usytuowaną między naukami przyrodniczo-społecznymi i empiryczno-normatywnymi. Ten trend nie jest charakterystyczny tylko dla słowackiej i polskiej logopedii: takie pojmowanie logopedii jest typowe na przykład także dla logopedii amerykańskiej i brytyjskiej (B.A. Stewart 1994), w obecnym czasie mówią o tym trendzie także M. Grohnfeldt i in. (2000) w Niemczech, M. Magnusson (2001) w Szwecji („logopedia w dialektyce nauk przyrodniczych i humanistycznych”) itp. W dodatku w takim pojmowaniu nie tylko logopedia jest nauką interdyscyplinarną, ale z pewnością także jej subdyscypliny (afazjologia, balbutologia itd.) zyskują coraz silniejszy charakter interdyscyplinarny. W związku z tym H. Günter (1996) podaje, że logopedia jako samodzielna dyscyplina naukowa powinna pozostać interdyscyplinarną, multiprofesjonalną, kooperatywnie i integracyjnie zorientowaną nauką. Podobny pogląd głosi L. Kaczmarek (1977) – twórca polskiej logopedii: logopedia to samodzielna dyscyplina naukowa, multiinterdyscyplinarna, której przedmiotem badań jest mowa, rozumiana holistycznie, w wymiarze embriologicznym, patologicznym, społecznym i artystycznym.
W każdym przypadku należy jednakże utrzymać równowagę wpływów poszczególnych nauk współzależnych, tak aby żadna z nich w tej interdyscyplinarnej konstelacji nie przeważała kosztem pozostałych. Stosunek zainteresowanych dziedzin powinien więc być dopełniający się (M. Grohnfeldt i in. 1989), tak jak powinny być komplementarne filozoficzna/humanistyczna i biologiczna linia rozwoju logopedii. O. Speck (2003) mówi w tym sensie o tzw. pojęciu ekologicznym, przy którym odpadają spory kompetencyjne na temat tego, która dziedzina nauki ma dominować, a która ma być submisywna (podporządkowana). W takim pojęciu należy definiować logopedię jako interdyscyplinarną dziedzinę nauki, badającą prawidła powstania, eliminowania i prewencji ZZK. Badanie „prawideł powstania ZZK” implikuje tu również diagnostykę i prewencję, a „eliminowanie” implikuje terapię, wychowanie, kształcenie itd.
Logopedia bada ZZK u człowieka według kryterium jej przyczyn, przejawów, następstw, możliwości diagnostyki, terapii, prewencji i prognozy. Obecnie obserwujemy starania o różnicowanie logopedii klinicznej, jako praktycznego działu logopedii w kierunku dziedziny medycznej, i logopedii szkolnej, jako stosowanego działu ukierunkowanego na system edukacyjny.
1.1.2. Logopedia jako profesja
Logopedia jako profesja ukierunkowuje się na trzy grupy populacyjne:
– ludzi niepełnosprawnych, którzy mają ZZK (na przykład ZZK przy opóźnieniu mentalnym);
– ludzi pełnosprawnych z ZZK (na przykład ludzie z lekką bełkotliwością);
– tzw. populację nietkniętą, czyli ludzi, którzy nie mają ZZK, ale są objęci działaniami profilaktycznymi (w ramach prewencji jąkania w okresie rozwojowej niepłynności mowy, prewencji zaburzeń głosu u osób „pracujących głosem”, np. nauczycieli).
Zakres obowiązków logopedy jest stosunkowo szeroki. Do jego zadań należą: prewencja, diagnostyka i terapia ZZK, działalność doradcza, opiniująca, badawcza, publikacyjna, oświatowa, kształceniowa i samokształceniowa itd.
Na poziomie międzynarodowym od 1988 r. w Europie najbardziej znaczącą organizacją zawodową jest Stała Komisja Logopedów przy UE (Comité Permanent de Liaison des Orthophonistes / Logopèdes de l‘Union Européenne – CPLOL, www.cplol.eu). Ma w przybliżeniu 60 000 członków z 28 krajów europejskich. Ogólnoświatowe oddziaływanie ma Międzynarodowe Towarzystwo Logopedów i Foniatrów (International Association of Logopedics and Phoniatrics – IALP).
1.1.3. Logopedia jako przedmiot studiów
Pierwsze znane wzmianki o wyższym kształceniu logopedów w Europie są z 1926 r. (Hamburg). Obecnie logopedzi zdobywają wyższe wykształcenie na wydziałach humanistycznych: pedagogicznych, pedagogii specjalnej, pedagogiki leczniczej, językoznawstwa, oraz medycznych: lekarskich, ewentualnie innych.
1.2. Rozwój myśli logopedycznej w świetle ewolucji światowych paradygmatów
Historię logopedii można analizować w różnych aspektach: jako dziedzinę nauki, jako historię troski o ludzi z ZZK czy jako historię kształcenia logopedów lub historię logopedii jako profesji. Można je traktować regionalnie lub globalnie. W tej periodyzacji dziejów logopedii chodzi o zintegrowanie wszystkich wspomnianych kryteriów w jeden wspólny przegląd siedmiu etapów rozwoju logopedii:
1. Zdolność do komunikacji jako taka jest przedmiotem rozważań i badań od zarania dziejów. Pierwsze pisemne dowody pochodzą w przybliżeniu już z trzeciego tysiąclecia p.n.e., ale w licznych aspektach (różne rodzaje werbalnych przysiąg, zaklinania lub jej wykorzystywanie/nadużywanie przez polityków-demagogów) rejestrujemy tego dowody do dziś.
2. Pisemne zapisy o istnieniu ludzi z ZZK (w przybliżeniu od XIV w. p.n.e.). Zwykle chodziło o osobowości prominentne (władcy, wodzowie itd.).
3. Początki systematycznego pielęgnowania zdolności komunikacji jako takiej, wzmianki o ZZK w pracach znaczących myślicieli (I w. n.e.–XV w.).
4. Rozprawy naukowe o ZZK, pojedyncze próby wprowadzenia systematycznej troski o ludzi z ZZK (XVI–XVII w.). Chodziło z reguły o osobowości oświecone, które kierowały się pobudkami humanistycznymi, a także antycypowały dalszy rozwój w tej dziedzinie.
5. Początki zorganizowanej troski o ludzi z ZZK (XVIII–XIX w.): w XVIII w. oświata (jako baza kulturalno-etyczna) i rewolucja przemysłowa (jako baza techniczno-ekonomiczna) stworzyły